Wie was ‘Oranje Marie’ of Peter Will? Hof van Holland eert het Nijmeegse verzet

Historicus Lennert Savenije moest toch even nadenken, toen het Nijmeegse stadsbestuur het hem in 2019 vroeg. Of hij wilde aanschuiven in de commissie die moest adviseren welke verzetsmensen een straatnaam verdienen in Hof van Holland, een nieuwbouwwijk die de komende jaren moet verrijzen.

Dat de gemeente Savenije vroeg, lag voor de hand: hij is verbonden aan de Radboud Universiteit en in 2018 gepromoveerd op een proefschrift over het Nijmeegse verzet. Deze week presenteerde het college 23 straatnamen, op advies van Savenije en de commissie – waar hij toch instapte.

“Het is eervol als je voor zoiets gevraagd wordt. Maar als historicus heb je ook de verantwoordelijkheid om buiten het politieke te blijven, zeker in tijden waarin standbeelden zo ter discussie staan”, legt Savenije uit. “Maar meedenken over hoe je mensen kunt uitnodigen om die verzetsgeschiedenis te leren kennen, het verhaal achter de straatnamen, dat is wel een taak voor een historicus. Wie was die ‘Oranje Marie’, of Peter Will? Ik hoop dat toekomstige wijkbewoners dat gaan opzoeken.”

Stadswandelaars

Het Nijmeegse verzet overstijgt de lokale geschiedenis, want het was verknoopt met nationale organisaties. Dat komt tot uitdrukking in de gekozen straatnamen. Daarnaast is het idee om ook niet-Nijmeegse stadswandelaars straks langs plekken te voeren die herinneren aan het verzet.

Savenije: “Nijmegen had altijd al een brugfunctie tussen het Nederland boven de rivieren en dat daaronder. Tijdens de bezetting werd het een verzamelpunt voor de landelijke hulp aan onderduikers en voor het gewapende verzet. Hier coördineerden ze hun activiteiten. Een paar personen die we voordragen voor straatnamen waren belangrijk voor dat landelijke netwerk.”

‘Het’ verzet is een moeilijke term, maakte Savenije al in zijn proefschrift duidelijk. “Collaboratie en verzet zijn verzamelbegrippen, waar je van alles onder kunt scharen. Bij collaboratie denk je algauw aan de NSB, en bij verzet aan Soldaat van Oranje, of jongensboekachtige sabotage. Maar in 1940 waren er andere vormen van onmin met de bezetting dan wat later overging in het verzet zoals we dat kennen.”

Verschuivingen vonden mettertijd ook plaats aan de collaboratiekant, legt Savenije uit. In Nijmegen was de Nederlandsche Unie, die constructief wilde samenwerken met de bezetter, sterk vertegenwoordigd. De latere verzetsman Victor Beermann leerde er mensen kennen met wie hij later illegale kranten distribueerde en onderduikers hielp.

Benoeming NSB’er katalysator van verzetsactiviteiten

De antagonisten versterkten elkaar, benadrukt Savenije. “Zo is de benoeming van een NSB-politiecommissaris in Nijmegen een katalysator van verzetsactiviteiten geweest. Tegenover de vijf tot tien NSB’ers in het apparaat die functioneerden als handlangers van de Duitsers stonden ongeveer evenzovele agenten die hun eigen verzetsgroep binnen de politie vormden.”

Een van hen was Jeannette Geldens, kandidaat voor een straatnaam. “De meeste Joodse Nijmegenaren zijn in een vroeg stadium afgevoerd naar de kampen. Maar zij weigerde de opdracht om Joden op te pakken en werd daarvoor uit dienst gezet. Ze was geïnspireerd door haar katholieke geloof, en oproepen uit de kerk om je geweten te volgen. Je denkt bij verzet algauw aan protestanten, communisten en sociaaldemocraten. Die komen ook in onze voorstellen, maar er waren ook priesters en paters bij betrokken.”

Sluiting universiteit

Aanjager van het verzet was ook de sluiting van de universiteit in Nijmegen in 1943. Savenije: “Studenten moesten een loyaliteitsverklaring tekenen. Maar het universiteitsbestuur weigerde die aan studenten voor te leggen, waarmee de universiteit zichzelf in feite ophief. Ook de gedwongen tewerkstelling van jonge mannen in Duitsland dat jaar zwengelde de georganiseerde hulp aan onderduikers aan.”

Studenten, militairen, ambtenaren, vrouwen: allemaal groepen binnen het verzet die een straatnaam verdienen, al was het maar om die diversiteit te benadrukken. “Onderduikers schuilhouden, dat deden hele gezinnen. Daarom stellen we voor een straat te vernoemen naar het gezin Moorman, waarvan de leden onderduikers en het gewapend verzet hielpen.”

Savenije: “Hopelijk krijg je aan de hand van de geselecteerde namen een beeld van welke mensen, met allemaal een eigen achtergrond, in dat verzet in Nijmegen rondliepen. En hopelijk spreekt die diverse keuze de huidige bewoners aan.”

Lees ook:

Verzetshelden krijgen een portret bij hun straatnaam. ‘Ontroerend. Mensen zijn trots op hun buurt’

Bewoners van een Amsterdamse wijk kregen gisteren een gezicht naast hun straatnamen: portretten van de verzetshelden naar wie hun straten vernoemd zijn.