Experiment
Wetenschappers willen medicijnen dierproefvrij testen
Het grootste proefdiervrije onderzoeksproject dat ooit in Nederland is gedaan start dinsdag. De inzet: betere beoordeling van de veiligheid van geneesmiddelen en chemische producten zonder het gebruik van dieren.
Regelmatig begint Cyrille Krul er van te zuchten. Weer een politicus die eist dat dierproeven moeten stoppen. Het liefst morgen. ‘Waarom schiet het maar niet op?’, hoort ze dan. “Zo werkt het gewoon niet”, foetert de lector Life Sciences en Chemistry aan de Hogeschool Utrecht. “Met het kortetermijndenken van politici komen we er niet.”
Nog altijd is het testen van geneesmiddelen en chemische producten voor de mens met behulp van dierproeven de norm. Maar vijfentwintig jaar na haar eerste onderzoek naar proefdiervrije innovaties, staat Krul nu aan de vooravond van een revolutie. Samen met hoogleraar toxicologie Juliette Legler van de Universiteit Utrecht en Anne Kienhuis van het RIVM is zij de motor achter het bouwen van een ‘Virtual Human Platform’. Een systeem dat met humane modellen en algoritmes beter kan voorspellen wat geneesmiddelen en chemische producten zoals bestrijdingsmiddelen doen in het menselijk lichaam.
Niet dier, maar mens centraal
Het vijf jaar durende onderzoek, dat dinsdag start, is het omvangrijkste project dat ooit in Nederland is gedaan naar dierproefvrije beoordeling van middelen op veiligheid. In het onderzoek is 11,7 miljoen euro subsidie gestoken, grotendeels afkomstig van de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek. Het doel: door niet het dier, maar de mens centraal te stellen, wordt de veiligheidsbeoordeling van deze producten relevanter voor de mens. “Proefdieren voorspellen helemaal niet zo goed wat stoffen doen in het menselijk lichaam”, vertelt Krul.
Ondanks alle proefdiervrije innovaties de laatste jaren, worden ze nog niet op grote schaal toegepast. “Er moet eerst vertrouwen komen in een proefdiervrije aanpak en dat is nou eenmaal heel complex”, weet Krul. “Bij een rat was het veel simpeler uit te leggen. Die ging dood of niet dood na een test met een middel. Nu gaan we complexe humane modellen gebruiken.”
450.000 dierproeven
De laatste jaren worden in Nederland jaarlijks ongeveer 450.000 dierproeven gedaan (zie kader). Het transparante ‘Virtual Human Platform’ moet daar verandering in brengen en dat is hard nodig, vindt hoogleraar Legler. “In dierlijke modellen wordt bijvoorbeeld geen rekening gehouden met verschillen tussen kinderen en volwassenen en zieken en niet-zieken.”
Sommige schadelijke effecten komen met behulp van dierproeven niet naar boven. “Een van de voorbeelden die we bijvoorbeeld bekijken is de relatie tussen boeren die werken met bestrijdingsmiddelen en de ziekte van Parkinson. Met gebruik van proefdieren is het heel moeilijk om het verband aan te tonen omdat de effecten pas jaren later duidelijk worden.”
Het uitgangspunt is niet minder dierproeven an sich, maar het mens als uitgangspunt. “Dat wordt gedaan door humane modellen en computersimulaties te gebruiken die de fysiologie van de mens nabootsen. Daardoor worden proefdieren uiteindelijk overbodig”, zegt Anne Kienhuis, senior onderzoeker bij het Centrum Gezondheidsbescherming van het RIVM.
Unieke samenwerking
Legler wijst op het grote aantal (internationale) partners dat bij het onderzoek is betrokken. Nooit eerder staken topwetenschappers van ruim 35 partners waaronder universiteiten, de overheid, patiëntenorganisaties en (internationale) bedrijven als Shell en chemiereus Bayer de koppen bij elkaar op dit thema. “Dat is echt uniek”, glundert Legler.
Door zoveel mogelijk bestaande data en kennis over dierproefvrije modellen te verzamelen en aan te vullen in een transparant systeem, komt er vertrouwen om het zonder dieren te doen. “Want je kunt nog zulke mooie innovaties hebben, maar als niemand gebruik maakt van het systeem schieten we er niets mee op.”
De droom is om het veel breder in te zetten dan veiligheidsbeoordeling alleen. Hoewel de verwachtingen hoog zijn, durft geen van de onderzoekers zich nog te wagen aan een datum waarop alle proefdieren onnodig zijn. Legler begint te lachen bij die vraag. “Laten we ons niet vastpinnen op getallen en data, daarmee komt iedereen in de moeilijkheden.”
Negen miljoen dierproeven per jaar
In de Europese Unie vinden jaarlijks ongeveer 9 miljoen dierproeven plaats. In Nederland blijft het aantal dierproeven al jaren gelijk op ongeveer 450.000 per jaar. In Nederland wordt het vaakst gebruikgemaakt van muizen, gevolgd door ratten en kippen. Ons land heeft de ambitie uitgesproken om voorloper te zijn op het gebied van dierproefvrije innovaties om tot betere wetenschap te komen en het aantal dieren dat nodig is te verminderen.
Lees ook:
Er komt een onderzoek naar proefdiervrije vaccinontwikkeling tijdens coronacrisis
Er komt een onderzoek naar de impact van de coronacrisis op dierproeven en kansen die de pandemie biedt voor proefdiervrije alternatieven.
