Waarom zag Nederland deze golf niet aankomen?

Rond de 2500 besmettingen per dag: de eerste signalen

Op een grafiek is precies te zien wanneer de golf begint. Dat is in de eerste week van oktober. Maar de geboorte van deze golf is ruim een week eerder, als het kabinet ‘met blijdschap’ het einde van de anderhalvemeterregel aankondigt. Een paar maatregelen blijven overeind en de coronapas die toegang regelt voor gevaccineerde, geteste of van covid herstelde Nederlanders komt erbij als nieuw instrument.

Kort voor de blijde aankondiging publiceert het kabinet de Aanpak Najaar. Er staan indicatoren op, zoals ziekenhuis- en ic-opnames. Besmettingsaantallen zijn verdwenen. Om nog eens te onderstrepen dat besmettingen minder belangrijk zijn, verdwijnt op het coronadashboard van de overheid de tabel met aantal positieve testen naar de achtergrond. Sturen op de aantallen in ziekenhuizen is de strategie. Gevaarlijk, waarschuwen critici. Want je krijgt daarmee een beeld van één tot twee weken terug en bent dus te laat met reageren als het misgaat.

De eerste signalen dat het misgaat, komen ruim een week na de grote versoepelingsronde. Op 7 oktober schiet het aantal besmettingen ineens omhoog van 1900 naar 2700. Geen incident, blijkt later, maar de start van de nieuwe golf.

De stijging leidt nog niet tot onrust. Het gaat immers om de ziekenhuizen. Daar liggen op de verpleegafdelingen 365 patiënten en op de ic’s 135. Mensen raken besmet, maar door de vaccins worden zij niet ernstig ziek. Toch neemt in de ziekenhuizen de onrust snel toe. Al zijn de aantallen laag, het groeipercentage ligt rond de 25 procent per week. De ic-baas van Nederland, Diederik Gommers, waarschuwt dat in de ziekenhuizen plek is voor ongeveer 250 ic-patiënten. Meer patiënten betekent minder plek voor anderen die na een operatie moeten herstellen op de ic.

Boven de 5000: de term zorginfarct valt

Op 21 oktober telt het RIVM 5178 nieuwe besmettingen. Geen paniek. Een dag eerder had RIVM-baas Jaap van Dissel nog gezegd dat hij deze winter niet verwacht dat maatregelen als een lockdown of avondklok nodig zouden zijn. Door de hoge vaccinatiegraad zit Nederland “in een principieel andere situatie”.

Vanuit de ziekenhuizen klinkt een ander geluid. De term zorginfarct klinkt geregeld. Hoe dat kan, met zulke lage aantallen? Er zijn minder verpleegkundigen om patiënten te verzorgen. Het Radboudumc had tijdens de eerste piek 46 ic-bedden, nu zijn dat er 26.

En toch, precies een jaar eerder lagen er op 21 oktober ongeveer tweeduizend covid-patiënten in de ziekenhuizen, nu 660. Dankzij de vaccins. Het RIVM gaat ervan uit dat 0,25 procent van de besmette Nederlanders op de ic terechtkomt en 1 tot 1,5 procent op de verpleegafdelingen van ziekenhuizen.

In werkelijkheid lijken die cijfers aan de optimistische kant. Op Twitter is een groep rekenaars actief die met hun modellen een accurate glazen bol hebben ontwikkeld. Een van die rekenaars ziet dat niet 0,25 procent op de ic belandt, maar dat de bandbreedte zich beweegt tussen de 0,2 en 0,6 procent. Voor opname op de verpleegafdeling is die tussen de 1,5 en 3 procent. De modellen van het RIVM en de patiëntenstroom beginnen dan ook steeds meer uit elkaar te lopen. Begin oktober presenteert het RIVM een grafiek met de verwachte ziekenhuisopnames. Deze grafieken zijn snel achterhaald. De aantallen zijn nog slechter dan in het somberste scenario.

Boven de 10.000: het zijn de ongevaccineerden

Een les uit vorige coronagolven is dat exponentiële groei al snel leidt tot ontsporing van de samenleving. De stap van 5000 naar 10.000 is dan ook snel gezet. 4 november is het zover, meer dan 10.000 besmettingen. Een andere les uit eerdere golven is dat een stijging niet vanzelf stopt.

Het kabinet komt in actie. Kort voordat Nederland de grens van 10.000 besmettingen passeert, vertellen premier Mark Rutte en zorgminister Hugo de Jonge dat er weer beperkende maatregelen gaan gelden. Het zijn zachte maatregelen die er vooral op neerkomen dat mensen zich aan de basismaatregelen moeten houden.

Slap, vinden critici. Het L-woord, zoals de lockdown dan nog voorzichtig wordt genoemd, duikt weer op. Maar een lockdown heeft grote gevolgen. Voor ondernemers, hun personeel, voor mensen in flexibele banen, de cultuursector en voor het geestelijk welzijn van Nederlanders. Als die ongevaccineerden zich nu eens laten prikken, dan zijn harde maatregelen niet nodig, is de boodschap van het kabinet.

Los van de vraag of het realistisch is om de vaccinatiegraad snel te verhogen, is dan al duidelijk dat meer vaccinaties niet de oplossing zijn om uit deze golf te komen. Het aantal gevaccineerde patiënten in de ziekenhuizen neemt snel toe. De vaccins werken uitstekend tegen ernstige covid, maar het aantal besmette Nederlanders loopt zo sterk op dat er niet langer tegenop te prikken is.

Het is een boodschap die al langer klinkt. Vaccins zijn een belangrijk deel van de oplossing, maar niet de definitieve klap voor het virus. Dat kan alleen met de drietrapsraket: vaccins, medicatie en aangepast gedrag.

Dat gedrag hoopt het kabinet te beïnvloeden met de persconferentie van begin november, maar dat mislukt. Een tweede volgt op 12 november, ditmaal met aangescherpte regels. Het aantal besmettingen zit dan al op 16.000.

Boven de 20.000: code zwart

Het trefwoord van deze episode is code zwart. De besmettingsaantallen doen er nauwelijks nog toe. Het is overleven in de ziekenhuizen. Maar niet alleen daar. Ook in de thuiszorg en de huisartsenpraktijken is het nauwelijks nog mogelijk iedereen te helpen. Bij de GGD is de maximale testcapaciteit bereikt, dus veel hoger dan de 23.000 besmettingen die geregeld voorbijkomen, kan het aantal positieve testen niet worden.

Weer komt er een persconferentie. Maar is het te laat? Maatregelen beginnen pas na een week of twee zichtbaar te worden in ziekenhuizen. Op de achterkant van een bierviltje is een omineuze rekensom te maken.

De laatste dagen komen er ongeveer vijftig nieuwe ic-patiënten per dag bij. Dat is het gevolg van de ongeveer 12.000 positieve testen per dag van ruim twee weken geleden. Door de 23.000 besmettingen die nu dagelijks voorbijkomen, kan dat aantal stijgen naar ongeveer negentig tot honderd nieuwe ic-opnames per dag. Een ic-patiënt blijft een dag of zestien op de afdeling. Wellicht is de rekensom op het bierviltje te somber en blijken de modellen waarmee het RIVM rekent voor deze periode wel juist.

Lees ook:

Lockdown-druk op kabinet neemt toe

Dilemma voor Den Haag: hardere maatregelen lijken onvermijdelijk, maar hoe bewaar je de rust in de samenleving?