Waarom complotmoeders extreemrechtse haat over Pim Lammers groot maakten

In Het lammetje dat een varkentje is, een prentenboek van Pim Lammers uit 2017, wil een lammetje tussen de varkens in de modder rollen. Want dat doen varkentjes nu eenmaal. Waarom ook niet, als het lammetje zich daar goed bij voelt, denkt de boer. Samen met de dierenarts bedenkt hij een oplossing.

Het ‘wit-roze verhaal over jezelf zijn’ maakte van Lammers op 24-jarige leeftijd de jongste Zilveren Griffel-winnaar ooit. Ouders en kinderboekenrecensenten prezen het om de lichtvoetige toon en de aaibare details.

De eerste stappen op het literaire podium zette Lammers in 2015 met het verhaal Trainer in een literair tijdschrift voor volwassenen. Het verhaal gaat over een thema dat veel voorkomt in de literatuur, namelijk de relatie tussen een minder- en meerderjarige. Meestal leidt dat niet tot al te veel ophef, maar in een enkel geval ontketent het een lawine aan haat en intimidaties. Zoals bij Pim Lammers. Een reconstructie van de afgelopen weken laat zien waarom, en wat er echt schuilgaat achter de intimidaties.

Verzet begint bij Reactionair

Half januari maakt het CPNB bekend dat Lammers het kinderboekenweekgedicht zal schrijven. Bijna twee weken gebeurt er niets. Totdat het begint te borrelen op de website Reactionair.nl. In een blog citeert de site voor ‘essays en opinies vanuit reactionair perspectief’ uit het eerder genoemde verhaal Trainer.

Het verhaal leest als een waarschuwing tegen kindermisbruik. Toch beschuldigen complotdenkers, rechtsextremisten, conservatieve christenen, bekende Nederlanders en een goede-doelenorganisatie Lammers van verheerlijking van pedofilie.

Zo iemand kan geen gedichten voor kinderen schrijven, vinden zij. Een week na de publicatie van het stuk op Reactionair.nl ontvangt Lammers ernstige doodsbedreigingen. De auteur trekt zich terug als schrijver van het kinderboekenweekgedicht. Hoe kan een bericht op een obscure website in zo’n korte tijd zoveel aanrichten?

De schrijver van het artikel over Lammers dat op 27 januari op Reactionair verschijnt, is de anonieme blogger ‘Vrederijk’. Hij omschrijft zich behalve als ‘reactionair’ ook als ‘moslim, neo-Kaninefaat (een Germaans-Keltische stam), vader en traditionalist’. Daarmee past hij in het profiel van het weblog waarop in uiteenlopende artikelen een potpourri aan ultraconservatieve ideeën wordt geserveerd.

Rode draad is verzet tegen het ‘liberalisme’, een politieke stroming waar volgens het blog alle politieke partijen behalve Forum voor Democratie en SGP onder vallen. Het door de ‘reactionairen’ gehekelde liberalisme zou mensen reduceren tot egocentrische, immorele hedonisten. In plaats daarvan zouden burgers moeten terugkeren naar normen en waarden uit vroegere tijden.

Ware ideeën veranderen niet

Onder de wisselende motto’s die het blog op zijn website plaatst, zijn uitspraken als “Tolerantie is de deugd van de man zonder overtuigingen” en “Ware ideeën veranderen of ontwikkelen zich niet, maar blijven zoals ze zijn in het tijdloze ‘heden’”. Schrijvers zijn overwegend man en anoniem; onder de prominentere auteurs zijn onder anderen Alexander Wolfheze, die eerder een serie artikelen schreef voor het extreemrechtse Erkenbrand, maar ook een zekere ‘Camille Meloen’ oftewel Camille Scholtz. Hij stond eerder als nummer vier op de kieslijst van Forum voor Democratie in Ede.

Vrederijk moet niet veel hebben van homoseksuelen. In andere bijdragen ageert hij tegen voorlichting aan kinderen over homoseksualiteit en genderdiversiteit, en stelt hij dat liberalen kampen met een “laag vruchtbaarheidscijfer als gevolg van het uitstellen van gezinsvorming, abortus en het prioriteren van materiële welvaart boven het gezin”.

Omdat liberalen “zich amper voortplanten” moeten ze op een andere manier invloed hebben op de jeugd. Dat doen ze volgens de auteur via het onderwijs. Maar ook via homo-emancipatie en voorlichting over seksualiteit: die hebben de “afbraak van de rol van de biologische ouder als opvoeder en het traditionele gezin als hoeksteen van de samenleving” als doel.

Transseksualiteit normaliseren

Uit andere bijdragen op Reactionair.nl over Lammers blijkt dat het de auteurs niet uitsluitend te doen is om het verhaal Trainer. Zo schrijft ene Jan-Jaap Moltman dat de ‘discussie’ ook moet gaan over of het ‘wenselijk’ is dat iemand die “transseksualiteit normaliseert” en “zelf op weinig verhullende wijze spreekt over seks” wel een gedicht voor de Kinderboekenweek moet schrijven.

Ook stelt Vrederijk de wat hem betreft retorische vraag “of er een verband is tussen de recente gepoogde emancipatie van pedofilie en de emancipatie van de homofilie sinds de jaren ’60”. Zinnetjes als deze, die erop neerkomen dat wie homoseksualiteit accepteert, ook pedofilie normaal maakt, worden vaker gebruikt door homofobe groeperingen, stellen activisten die strijden voor lhbti+-emancipatie.

Bescherm gezin tegen gender-ideologie

Zes dagen nadat Vrederijk zijn stuk over Lammers publiceert, start de campagne-organisatie ‘Gezin in Gevaar’ een petitie tegen diens bijdrage aan de Kinderboekenweek. Gezin in Gevaar deelt veel van de idealen van Reactionair.nl. De organisatie wil het gezin “beschermen tegen aanvallen van gender-ideologie, de lhbt+-dictatuur en tegen de seksualisering van kinderen”. “Homoseksuele handelingen zijn ernstige zonden”, zo valt verder te lezen op de website.

Hoewel deze opvattingen verre van algemeen geaccepteerd zijn, heeft de stichting Civitas Christiana, waar Gezin in Gevaar onder valt, wel een groot bereik, zo schrijft De Stentor in 2019. De organisatie beschikt over 220.000 namen en adressen die aangeschreven kunnen worden bij campagnes. Ook is Civitas Christiana niet onbemiddeld; in de jaarrekening over 2021 staat dat de fondsenwerving 1,4 miljoen euro heeft opgebracht. De stichting verwacht tot 2024 fors te groeien.

Gezin in Gevaar stelt vaker petities op, zoals “tegen de seksuele indoctrinatie door het COC”. De petitie tegen Lammers wordt zo’n zevenduizend keer ondertekend. Wat opvalt: de petitie doet het vooral goed in Facebook- en Telegramgroepen van corona-sceptici, zo meldt Het Parool.

Nu hebben corona-sceptici al eerder aangetoond snel in te kunnen springen op actuele gebeurtenissen. Of het nu gaat over boerenprotesten of de Russische inval in Oekraïne, telkens plaatsen zij zich tegenover ‘de elite’ of ‘progressief Nederland’. Een grote groep corona-sceptici, in elk geval de meest luidruchtige, verknoopt allerlei gebeurtenissen met elkaar en ziet er een samenzwering tegen het volk in. Dat zijn de complotdenkers die ook in de kwestie-Lammers een grote rol spelen.

Ideeën van liberaal progressieve elite

Geloven in samenzweringen komt veel voor bij conservatieve rechtsextremisten, zo heeft onderzoeker aan de Vrije Universiteit André Krouwel eerder al uitgezocht. Volgens Krouwel vinden mensen die in samenzweringen geloven dat de samenleving ten onder gaat aan dwingelandij van de liberaal-progressieve elite, die er allerlei ideeën op nahoudt over genderidentiteit en seksualiteit.

Dan gaat het bijvoorbeeld over gezinnen met twee homoseksuele ouders of de discussie rond genderidentiteit bij kinderen. Dat soort ideeën zijn onaanvaardbaar voor conservatieve complotdenkers.

Zij denken in een onveranderlijk goed en fout. Iets wat ook de essentie is van de eerder aangehaalde uitspraak ‘Ware ideeën veranderen niet’ op de website van Reactionair. De rechts-extreme complotdenkers gooien alles dat zij fout vinden aan de samenleving op een hoop. Europa, globalisme, lhbti+, de feminisering van de samenleving, de seksuele hervorming. Alles wat afwijkt van cisgender hetero zien zij als bedreiging voor hun wereld. Als meest extreme uiting van hun afkeer van de moderne wereld komt daar nog iets bij: pedofilie.

De moderne wereld met haar moraal rond bijvoorbeeld gender en seksualiteit vinden politiek en religieus conservatieven bedreigend voor de toekomst van het kind. Dat leidt tot wilde gedachten. Zo geloven sommigen in een geheim genootschap dat kinderen misbruikt, foltert en soms zelfs opeet.

Bekend voorbeeld is QAnon in de Verenigde Staten, een groep complotdenkers die actief betrokken was bij de bestorming van Het Capitool in 2021. De aanhangers geloven dat er pedofiele netwerken bestaan in de top van de Amerikaanse samenleving, en zien in oud-president Donald Trump de leider die daar de strijd mee moet aanbinden.

Amerikaanse inlichtingendiensten waarschuwen al jaren voor geweld van dit soort complotextremisten, de Nederlandse veiligheidsdiensten doen dat sinds kort ook. De Nationale Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV) vertelt eind 2022 om hoeveel personen het gaat. Volgens topman Pieter-Jaap Aalbersberg van de NCTV zijn er ongeveer twintig opruiers die de kar trekken, 10.000 tot 50.000 actieve volgers die via sociale media berichten verspreiden en ongeveer 100.000 ad hoc-aanhangers.

Bekende Nederlanders jagen hetze aan

Op 2 februari treedt de haatcampagne tegen Lammers uit de obscuriteit van ultraconservatieve blogs als zangeres Monique Smit op sociale media vragen stelt bij de keuze voor Lammers als schrijver van het kinderboekenweekgedicht. Ze verwijst naar het verhaal Trainer en vindt het “als moeder van twee jonge kids vreselijk om te lezen wat hij heeft geschreven”.

Ook fotomodel Kim Feenstra keert zich op haar Instagram-account met ruim 600.000 volgers tegen Lammers. Daarbij citeert ze op haar pagina het artikel van Reactionair.nl. Feenstra plaatst een rode alarmbel-emoticon bij een screenshot van het weblog, om te benadrukken dat haar volgers zich zorgen moeten maken om Lammers’ deelname aan de Kinderboekenweek. De bron van het citaat vermeldt ze niet.

Feenstra zet zich al langer in tegen kindermisbruik, onder meer door de goede-doelenorganisatie Free a Girl te steunen. Die stichting, in 2008 opgericht door onder anderen Yolanthe Cabau, steunt de strijd tegen seksuele uitbuiting van kinderen in landen als India, Thailand en China. Net als Feenstra ageert de stichting tegen Lammers en plaatst een statement op haar Instagrampagina. Zij ‘veroordelen’ de beslissing van het CPNB om Lammers ‘een platform te geven’. BN’ers als komiek Najib Amhali en voormalig Miss Nederland en psycholoog Kelly Weekers reageren instemmend.

Free a Girl licht telefonisch toe dat “Trainer kindermisbruik romantiseert” en dat de organisatie “achter het statement blijft staan”. Het werk van Lammers dat voor kinderen is geschreven, hebben medewerkers niet gelezen. Ook is er aan de telefoon enige verwarring over of Trainer een boek of een verhaal is. “We hebben ons verder niet in het werk verdiept, maar we gaan ons ook niet met literatuur bemoeien.” De stichting zegt de doodsbedreigingen aan Lammers’ adres “enorm te veroordelen”.

De krachtige slogan: bescherm onze kinderen

Als de hetze tegen Lammers eenmaal vol op stoom is, besluit ook de fractieleider van de rechtse partij BVNL, Wybren van Haga, om mee te doen. Hij kent Feenstra, ze werken geregeld samen bij initiatieven om kindermisbruik tegen te gaan. Op 4 februari schrijft hij op Twitter dat de ophef over de keuze om Lammers het kinderboekenweekgedicht te laten schrijven terecht is. “Iemand die kindermisbruik verheerlijkt mag nooit een podium krijgen. Bescherm onze kinderen!”

Die laatste slogan is krachtig, schrijft jurist Roxane van Iperen naderhand in een Twitterbetoog. “Het speelt in op een idee dat zich in bredere kring nu al een paar jaar verspreidt: ‘onze’ kinderen lopen gevaar en er is een complot gaande om dit in een doofpot te stoppen.” Volgens haar is het ook niet verwonderlijk dat ideeën over die complotten zich naar de Instagrampagina’s van BN’ers kunnen uitbreiden. “De infrastructuur daarvoor ligt er al: een grote online community, gestoeld op een sterke moedercultus.”

Het gaat daarbij om vrouwen uit de middenklasse, die weinig politiek geëngageerd zijn. Het moeder-zijn inspireert ze echter wel om zich uit te spreken over verschillende thema’s, zoals gezondheid, zelfzorg en de liefde voor de natuur, maar ook moederschap en de wil om je kinderen tegen bedreigingen te beschermen. Van Iperen noemt deze politieke stroming ook wel wellness-rechts.

‘In de wellness-hoek kun je bijna alles zeggen’

Typerend voor deze online community is dat het verspreiden van desinformatie, feitenvrije of radicale theorieën mensen niet kwalijk wordt genomen. Het kost influencers geen deals of volgers wanneer ze onwaarheden posten. “In de wellness-hoek, met haar prachtige esthetiek, kun je bijna alles zeggen, zonder verlies.” Sterker, stelt Van Iperen, de wellness-hoek heeft een ‘wisselwerking’ met politici zoals Van Haga, die de standpunten overnemen of verder verspreiden.

Wellness-rechts, extreemrechts, christelijk conservatief en complotdenkers hebben met elkaar gemeen dat zij een geheel smeden van allerlei afzonderlijke gebeurtenissen. Of dat nu gaat over Oekraïne, boeren, coronamaatregelen of homoseksuele schrijvers met boeken over genderidentiteit. Hoe meer er op de hoop belandt, des te dreigender het gevaar. Niets is daarbij zo bedreigend als volwassen mannen die uit zijn op kwetsbare kinderen.

Van Haga heeft Kamervragen gesteld over de keuze om Lammers het gedicht te laten schrijven en noemt daarbij nadrukkelijk de ‘tendens’ dat kinderen op jonge leeftijd al worden blootgesteld aan vraagstukken rond seksualiteit en genderidentiteit. Veel meer dan het verhaal Trainer is dat de echte reden voor het brede verzet tegen Lammers als schrijver van het kinderboekenweekgedicht. Het lammetje mag geen varkentje zijn.

Lees ook:

Om Pim Lammers’ verhaal over pedofilie écht te begrijpen, moet je oog hebben voor zijn literaire middelen

Kinderboekenschrijver Pim Lammers is met de dood bedreigd omdat hij een ‘pedofilie-activist’ zou zijn. Maar uit zijn werk blijkt eerder het tegendeel, zegt neerlandicus Jeroen Dera.