Waarom burgemeesters niet ingrijpen als demonstranten geen afstand houden

Er werd geknuffeld, gezongen en lang niet altijd anderhalve meter afstand gehouden. Toch greep de politie lange tijd niet in bij de demonstratie tegen de coronamaatregelen, afgelopen zondag in Haarlem. Onbegrijpelijk, vinden verschillende gemeenteraadsleden. Meerdere raadsfracties laten maandag via Twitter weten dat ze opheldering verwachten van burgemeester Jos Wienen.

De manifestatie werd georganiseerd door actiegroep ‘Vrouwen voor vrijheid’, op het Haarlemse Vlooienveld. Er waren zo’n 1700 aanwezigen. Op de vele filmpjes en foto’s die op internet circuleren is te zien dat slechts een enkeling een mondkapje droeg. Met name vooraan bij het podium stonden mensen dicht op elkaar. Pas vlak voor het einde van de demonstratie werd mensen verzocht naar huis te gaan, omdat de anderhalve meter afstand niet goed werd gehandhaafd.

Ophef

“Natuurlijk ben ik er niet blij mee”, zegt burgemeester Wienen in reactie op de ontstane ophef. “Ik zie de spanning. We doen met heel Nederland onze uiterste best om die ziekte tot staan te brengen. Dat mensen zich dan toch geroepen voelen om tegen de coronamaatregelen te demonstreren en daarbij met heel veel mensen bij elkaar te komen is pijnlijk. Maar in tegenstelling tot wat de actievoerders soms suggereren is dit een vrij land, en dus hebben ze het recht om te demonstreren.”

Hij benadrukt dat vooraf afspraken waren gemaakt met de organisatoren van de demonstratie, en dat die ook hun best deden om zich daaraan te houden. Zo werd er onder meer met regelmaat vanaf het podium opgeroepen om niet te dicht bij elkaar te gaan staan. “Het overgrote deel van het publiek heeft zich ook echt goed gehouden aan de regels”, zegt de burgemeester. “Een paar keer is besloten de demonstranten het voordeel van de twijfel te geven, omdat de oproepen werden gedaan, en mensen dan toch wel weer afstand namen. Maar op een gegeven moment, tegen het einde van de demonstratie, hebben we geconstateerd: dit kan zo niet meer, de demonstratie moet beëindigd worden. Dat is toen ook onmiddellijk gebeurd.”

Burgemeesters onder vuur

Wienen is niet de eerste burgemeester sinds het uitbreken van de coronacrisis die onder vuur komt te liggen vanwege een demonstratie. In juni al kreeg Femke Halsema, burgemeester van Amsterdam, forse kritiek toen zij niet ingreep bij een actie van Black Lives Matter, op de Dam, hoewel daar ongeveer tien keer zoveel mensen op afkwamen als vooraf verwacht.

Ook de beslissing van burgemeester Jan van Zanen van Den Haag om een oudejaarsfeest in Duindorp door te laten gaan viel niet bij iedereen goed. Het feest was aangemeld als demonstratie. Hoewel de aanwezigen zich niet hielden aan het coronamaatregelen, greep de politie niet in. Een weloverwogen beslissing overigens. Vooraf zei een politiewoordvoerder al tegen Omroep West: “We moeten prioriteiten stellen. Als het in Duindorp niet uit de hand loopt, grijpen we niet in.”

Averechts effect

In coronatijd staan burgemeesters voor een dilemma, zegt Berend Roorda, universitair docent rechtsgeleerdheid aan de universiteit Groningen. Burgemeesters hebben het recht een demonstratie op te breken, als die een gevaar vormt voor de volksgezondheid, “maar dat kan ook averechts werken, en bijvoorbeeld zorgen voor rellen. Als er een wanordelijke situatie ontstaat, en de politie arrestaties moet uitvoeren, kan de anderhalve meter natuurlijk ook niet worden gehandhaafd.”

In dat licht zou het wellicht beter zijn de demonstratie vooraf al te verbieden. Ook dat mag in uitzonderlijke gevallen. Maar, waarschuwt Roorda, “verbieden is wel meteen een heel zwaar middel. Dan moet eerst duidelijk zijn dat andere maatregelen geen soelaas zouden bieden.”

Roorda vindt het bovendien van belang dat de burgemeester bij het maken van een afweging het onderwerp van de demonstratie meeweegt. Het verbieden van een demonstratie die pleit voor meer vrijheid en minder beperkingen? “Olie op het vuur”, vreest hij.

Lees ook:

Duindorp houdt het gezellig, maar niet altijd coronaproof

Niet één vreugdevuur maar tientallen. Geen rellen maar feest. De jaarwisseling in de Haagse wijk Duindorp was niet altijd even coronaproof, maar wel gezellig.