Het nieuws dat 1115 kinderen van toeslagenouders de afgelopen vijf jaar uit huis zijn geplaatst, brengt een felle discussie op gang over die vergaande maatregel. ‘Het systeem rammelt aan alle kanten. Daar verschijnt rapport na rapport over.’
Het is negen uur in de avond als de bel gaat bij Jeroen Okhuijsen. Hij woont samen met zijn zoon in een Fries dorp, waar hij nog bezig is zijn plek te vinden. Door het matglas van de deur heen ziet hij een politiewagen staan.
Wat er vervolgens gebeurt, noemt Okhuijsen traumatisch voor hem zelf en voor zijn zoon. “We waren echt in paniek.” En niet alleen zij. “Er ging een schokgolf door het dorp heen. In het begin voelde ik veel steun, maar op een gegeven moment merk je dat mensen gaan denken: er zal toch wel wat aan de hand zijn. Je voelt je een verschoppeling.”
De zoon van Okhuijsen is gedwongen uit huis geplaatst. Daar is veel aan vooraf gegaan, vertelt hij. De moeder van zijn zoon, zijn ex, heeft ook een zoontje uit een eerdere relatie. Als ze zwanger is van hun kind worden plots toeslagen stopgezet en teruggevorderd. Okhuijsen zegt nog steeds niet precies te weten waarom. “Ik heb een tijdje in het buitenland gewoond, we weten niet of dat de reden was.”
Melding bij Veilig Thuis
De schuld, die uiteindelijk oploopt tot 20.000 euro, zorgt voor veel stress in het gezin. Zijn vriendin krijgt een angststoornis en een eetstoornis. Daarvoor schakelen ze hulp in bij de GGZ, er volgt een melding bij Veilig Thuis en zo komt ook jeugdzorg in beeld.
Jaren later, het is 2013, vertrekt zijn ex. “Ze kon de druk niet meer aan en kwam in een beschermd-wonen-traject terecht waar ze hulp kreeg.” Niet veel later wordt zijn zoon uit huis geplaatst. Okhuijsen zegt dat de dossiers van jeugdzorg hem beschrijven als een narcistische, gevaarlijke persoonlijkheid. Dat klopt niet volgens hem, hij heeft wel een posttraumatische stressstoornis.
Okhuijsen is een van de vele ouders die te maken kregen met schulden door terugvorderingen van de Belastingdienst. En daarna met een gedwongen uithuisplaatsing. Begin deze week werd bekend dat dit tussen 2015 en 2020 in totaal 1115 kinderen overkwam die voorkomen in de toeslagenaffairedossiers. Jarenlang kregen ouders te eenvoudig het stempel fraudeur, waarna ze alle ontvangen kinderopvangtoeslag moesten terugbetalen.
Inmiddels ziet de Raad voor de Kinderbescherming, een van de instanties die beslist over uithuisplaatsingen, geen aanleiding om te denken dat er fouten zijn gemaakt in de dossiers. De Raad voor de rechtspraak zegt hetzelfde namens kinderrechters. Die toetsen de besluiten tot uithuisplaatsing en eventuele verlengingen daarvan.
Zwaarste middel
Dat het zo ernstig misging bij de toeslagenaffaire betekent niet dat óók de beslissing tot uithuisplaatsingen per definitie fout was. Minder pijnlijk maakt dat het niet. De schulden hebben mogelijk geleid tot dusdanige problemen – denk aan uithuiszettingen, drankverslavingen of depressies – dat de kinderbescherming het zwaarste middel van uithuisplaatsing besloot in te zetten.
Toch is er wel reden tot zorg over de uitplaatsingen, vinden advocaten Richard Korver en Ingrid Vledder, die beide regelmatig cliënten bijstaan die te maken krijgen met de maatregel. Sterker nog: volgens hen kennen we in Nederland niet alleen een toeslagenaffaire, maar ook een jeugdzorgaffaire.
Korver: “Het systeem rammelt aan alle kanten. Daar verschijnt rapport na rapport over. Er zullen correcte en goede uithuisplaatsingen zijn. Niet alles is slecht, dat zult u mij niet horen zeggen. Maar de mate waarin incidenten zich aandienen heeft zo langzamerhand wel een structureel karakter.”
Korver beschrijft de rapportages van jeugdzorg als slecht knip- en plakwerk, feiten en meningen die door elkaar lopen, zaken die in het dossier staan die aantoonbaar onjuist zijn, maar die je er niet uitkrijgt. “Het is veelal gebaseerd op een niet-pluisgevoel. Terwijl je zou willen dat zo’n dossier op forensische wijze tot stand komt.”
Hameren op kwaliteit
Inderdaad verschijnen er al jaren rapporten vol waarschuwingen over de situatie in de jeugdzorg. Zo constateerde de kinderombudsman al in 2013 dat het niveau van de rapportages waarop een bevel tot uithuisplaatsing wordt gebaseerd ondermaats zijn. En afgelopen augustus nog verscheen er een rapport van de Raad voor Strafrechtstoepassing en Jeugdbescherming waarin eveneens wordt gehamerd op kwaliteit.
Ouders en kinderen zouden zich ook meer dan nu gehoord moeten voelen in het proces. En hun rechtspositie moet worden verbeterd. Het is bijvoorbeeld niet standaard dat een ouder een advocaat meeneemt naar een zitting over de uithuisplaatsing.
Daarin zien Ingrid Vledder en Richard Korver een duidelijke parallel met de toeslagenaffaire. De machtige overheid met al z’n middelen tegenover de burger die niet altijd kan rekenen op een tegemoetkoming voor advocaatkosten. Vledder: “Ik vergelijk het altijd met het strafrecht. De rechtspositie van verdachten is in Nederland een stuk beter geregeld dan die van ouders die geconfronteerd worden met een uithuisplaatsing.”
En de advocaten zien meer parallellen. Korver: “Ook bij de fiscus werd lang gezegd: die zal niet ten onrechte toeslagen terugvorderen. Nu zie je dat weer gebeuren bij de jeugdzorg. Het is het niet willen zien van de problemen waar al jaren voor gewaarschuwd wordt.”
Vledder: “De Raad voor de Kinderbescherming en jeugdzorg lijken totaal niet te willen reflecteren op hun eigen rol in het geheel. Er wordt steeds gezegd: de kinderrechter toetst onze beslissingen. Maar die kinderrechter doet dat wel op basis van de informatie die ze in het dossier lezen en die informatie klopt niet altijd.” Bij de 1115 kinderen van toeslagenouders zullen heus kinderen zitten waar een uithuisplaatsing onvermijdelijk was, zegt de advocaat. “Maar niet allemaal, dat geef ik je op een briefje.”
Bang voor de gang naar de rechter
Als kinderen gedwongen uit huis worden geplaatst, is er meer aan de hand dan schulden, zegt Mariëlle Bruning, hoogleraar jeugdrecht aan de Universiteit Leiden. “Wil je weten of er bij de 1115 dossiers onterechte beslissingen zitten of dat het ook anders had gekund, dan moet je grondig in die dossiers duiken. Dat lijkt me voor de betrokken instanties zeer nuttig. Wat mij betreft beginnen ze bij de gezinnen die door de toeslagenaffaire al zoveel tegenslag hebben gehad, maar uiteindelijk kan zo’n reflectie ook een algemeen beeld geven of er structureel iets misgaat bij uithuisplaatsingen, of dat er incidenteel fouten worden gemaakt.”
Dat er problemen zijn in de jeugdzorg, valt niet te ontkennen, zegt ook Bruning. “Sinds het rapport van de Kinderombudsman in 2013 is het eerder slechter dan beter geworden. Dat komt doordat het stelsel alleen maar meer onder druk is komen te staan. Financiële druk, jeugdbeschermers die een veel te hoge werklast hebben en gemeenten die zich bemoeien met de uitvoering van de jeugdbescherming, terwijl ze dat niet zouden moeten doen.”
Sinds de Jeugdwet van 2015 streeft de overheid naar vrijwillige uithuisplaatsingen, ook bij toeslagenouders is dat gebeurd. Dat vindt Bruning een zorgelijke ontwikkeling. “Er is een heilig geloof dat dat voor ouders beter is. Maar veel ouders geven aan: het voelt niet dat ik een keuze heb. Het voelt dat het moet, zo bang zijn ze voor de gang naar de rechter.”
Ouders worden onder druk gezet, zegt Korver. “Er wordt tegen mensen gezegd: als je niet meewerkt, dan vragen we om een uithuisplaatsing. En de rechter geeft ons toch altijd gelijk. Ik verzin dat niet. Dat soort gesprekken zijn opgenomen door mensen, die opnames heb ik gehoord.”
Wie zijn de ouders?
Volgens familierechtadvocaat Vledder zou er veel meer dan nu in het voortraject van de uithuisplaatsing goede hulpverlening moeten worden aangeboden, iets wat overigens ook jeugdzorg zelf constateert. Vledder: “Maak een grondige probleemanalyse. Wie zijn de ouders? Wat speelt hier? Nu is er bij de ouders uit de toeslagenaffaire ongetwijfeld het kopje ‘schulden’ aangevinkt. Maar is de hulpverlener ook verder gaan kijken als een moeder zei: ik heb problemen met de Belastingdienst, hier zijn tien blauwe enveloppen?”
Inmiddels ligt er een plan van het demissionair kabinet om de problemen in de jeugdzorg op te lossen. Maar dat gaat volgens Bruning te langzaam. “Jaren geleden wisten we al: er moet per direct door de Rijksoverheid een interventie worden gepleegd. Maar wat gebeurt er? Ze komen met een toekomstscenario. Dat is iets van de lange adem, terwijl er nu kinderen uit huis worden geplaatst en er maatregelen worden verlengd in een systeem dat eigenlijk op omvallen staat.”
Ook Jeroen Okhuijsen kreeg te maken met verlengingen. Zijn zoon, inmiddels een tiener, woont nog altijd niet thuis. Als hij jongens van zijn leeftijd ziet, schieten de tranen hem in de ogen.
Hij loopt wekelijks nog tegen muren op, zegt hij. Wat hem helpt is naar het strand gaan. “Tegenwoordig woon ik op een Waddeneiland. Als het me teveel wordt, spring ik op mijn fiets en kan ik binnen een paar minuten uitwaaien aan het strand.”
Lees ook:
Raad voor de Kinderbescherming: ‘Kinderen worden niet uit huis geplaatst enkel omdat er schulden zijn’
Werden kinderen gedwongen uit huis geplaatst door problemen die ouders kregen door de toeslagenaffaire? Die vraag is volgens de Raad voor de Kinderbescherming moeilijk te beantwoorden. ‘Er spelen altijd meerdere factoren.’
Kabinet erkent: vermoedelijk zijn er nóg meer kinderen uit huis geplaatst
Waarschijnlijk zijn er nog meer kinderen uit toeslagengezinnen uit huis geplaatst dan de eerder deze week genoemde 1115. Het kabinet roept getroffen gezinnen op naar de rechter te stappen.
