Voldoet het noodplan om de crisis in asielopvang te bezweren?

De woorden ‘crisis’ en ‘nood’ komen voor in haast alle plannen van de staatssecretaris van asiel. Woensdagavond schreef staatssecretaris Eric van der Burg (asiel en migratie) de Tweede Kamer over een nieuw noodplan om een crisis in het azc van Ter Apel te voorkomen. De afgelopen maand kwamen daar ongeveer achthonderd asielzoekers per week aan, vergelijkbaar met vorig jaar. Het azc zit – net als in mei 2022 – vol. Kan het nieuwste noodplan de situatie verbeteren?

In Ter Apel zijn grof gezegd twee problemen. Meest in het oog springen de opstoppingen in aanmeldprocedures van de vreemdelingenpolitie en de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND). Asielzoekers moeten zich hier registreren voor een asielaanvraag. Momenteel telt Nederland zevenhonderd asielzoekers die nog niet zijn geregisterd. Een deel verblijft in Breda.

Van der Burg schrijft in zijn noodplan dat de vreemdelingenpolitie meer personeel nodig heeft, zodat asielzoekers sneller worden geregistreerd. Nieuw personeel is niet voorhanden, de politie zoekt extra mensen ‘extern’. Het duurt waarschijnlijk maanden voordat deze ‘niet-agenten’ zelfstandig aan de slag kunnen.

Iedere ongeregistreerde asielzoeker wacht op zijn beurt bij het aanmeldcentrum van Ter Apel. Vanaf 1 juli wordt daarvoor uitgeweken naar de Expo in Assen. Die ‘wachtlocatie’ heeft vijfhonderd plekken. Vorige zomer kwamen er regelmatig meer dan 1100 asielzoekers per week aan in Ter Apel. Het Coa zoekt daarom naar nog een ‘wachtlocatie’, noodzakelijk om chaos te voorkomen.

Hotels

Het tweede probleem: Ter Apel heeft nauwelijks bedden vrij in het asielzoekerscentrum (tweeduizend plekken). Asielzoekers moeten doorverhuizen naar azc’s elders in het land, maar die zitten ook zo goed als vol. Dit komt omdat te weinig erkende vluchtelingen van gemeenten een huis of appartement krijgen.

Om toch plaats te maken voor nieuwe vluchtelingen slapen statushouders de komende weken in hotels. Het Centraal Orgaan opvang asielzoekers (Coa) boekt kamers en wacht (in geval van nood) niet op het oordeel van de gemeente van het hotel. Om buiten slapen te voorkomen, zullen ook nieuwe asielzoekers naar hotels gaan. Het Coa heeft nog geen idee hoeveel mensen in hotels terechtkunnen. Het orgaan heeft contact met een aantal hotelketens.

Restricties van gemeenten

Omdat Nederland structureel te weinig azc’s heeft voor alle asielzoekers, verblijven meer dan 20.000 mensen in (crisis)noodopvang. Deze noodlocaties, vaak in sporthallen of andere leegstaande gebouwen die niet zijn gemaakt voor de grootschalige opvang van mensen, werden vorig jaar zomer geopend om Ter Apel te ontlasten.

Sommige gemeenten willen geen alleenstaande mannen hebben in de noodlocaties. Volgens het Coa blijven daardoor dagelijks tweeduizend bedden leeg. Staatssecretaris Van der Burg schrijft in zijn noodplan dat het afgelopen moet zijn met deze ‘restricties’. Ieder bed is nodig volgens de staatssecretaris. Als gemeenten mannen blijven weigeren, worden asielzoekers “desnoods ongevraagd” in hun opvanglocaties geplaatst.

Het is de vraag of hij dat zomaar kan doen. Dat is afhankelijk van de precieze overeenkomst tussen een gemeente en het Coa. Vaak maakten gemeenten voor noodlocaties een uitzondering op het bestemmingsplan van een strook land of specifiek gebouw. Als daarbij afspraken zijn gemaakt over ‘restricties’, kan een gemeente straks de uitzondering op het bestemmingsplan intrekken. Of, in het uiterste geval, noodlocaties afbreken.

Relatie tussen Rijk en gemeenten gefrustreerd

Bovendien heeft het Coa komende zomer nieuwe noodlocaties nodig. Het moet blijken of gemeenten bereid zijn mee te werken als ze niet meer mogen kiezen tussen verschillende soorten asielzoekers. Op zijn minst frustreert de aankondiging de relatie tussen het Rijk en gemeenten.

Ja, het noodplan van de staatssecretaris kan de situatie in Ter Apel verbeteren. Hotels verschaffen wat ruimte in de asielketen, en lege bedden in azc’s worden gevuld. Maar als het bij deze maatregelen blijft, wacht nieuwe asielzoekers een zware zomer.

Lees ook:

Spreidingswet asielzoekers: coalitie zet de politieke puntjes op de i

De uitwerking van de wet die asielzoekers eerlijk over het land moet verdelen heeft vertraging opgelopen. Maar van fundamentele meningsverschillen binnen de coalitie lijkt geen sprake te zijn.