Van brallen en brassen naar veiligheid en welzijn: het studentencorps ontwikkelt zich

Bedenk de eerste associatie bij het begrip kennismakingstijd, voorheen bekend als ontgroening. Misschien is het biergooien, invechten, of zelfs de excessen die van tijd tot tijd in het nieuws komen. Maar weinig mensen zullen denken aan een senaatslid dat voor de groep gaat staan om te praten over worstelingen met seksuele oriëntatie.

Toch is dat hoe Ceres, het Wageningse studentencorps, het dit jaar aanpakte. Met een inclusiviteitscollege wilde de vereniging nieuwe leden direct duidelijk maken dat mentaal welzijn bovenaan de agenda staat. “We willen dat iedereen, en dan bedoelen we echt iedereen, zich fijn en prettig kan voelen binnen de vereniging”, zegt senaatsvoorzitter Sil Penders. “En als dat niet zo is, willen we dat je dat uit kunt spreken.”

Lange adem

Dat waarmaken is een proces van lange adem, beseft Penders. Dit regel je niet in één bestuursjaar. Maar hij kan leunen op zijn voorgangers. “Mentaal welzijn staat nu bij ons sinds drie jaar op de langetermijnagenda. En dat blijft het, we zijn er nog lang niet.”

Het was moeilijk om sprekers te vinden voor het inclusiviteitscollege. Maar als een senaatslid zich uitspreekt, verlaagt dat de drempel voor anderen. Dan gaat het niet alleen om inclusiviteit, maar ook om seksuele intimidatie of om eenzaamheid.

Ook de coronacrisis heeft die drempel helpen verlagen. “Het probleem is verbreed”, zegt Penders. Waar het in eerste instantie vooral ging om het respecteren van elkaars grenzen en om inclusiviteit, is door de lockdowns ook eenzaamheid en somberheid een thema. “De eenzaamheid die velen voelen heeft het draagvlak onder de leden om aandacht aan welzijn te besteden vergroot.”

De wijkagent komt een praatje maken

Een soortgelijke ontwikkeling zie je in Leiden. Bij de ronde die nieuwe jaarclubs traditioneel maken door het complex van studentencorps Minerva, kwamen ze dit jaar ook langs de wijkagent. Die gaf in een van de zaaltjes van de sociëteit een presentatie over welke problemen hij vaak tegenkwam onder studenten.

De vereniging heeft daarnaast banden aangeknoopt met Rutgers, expertisecentrum seksualiteit. Dat helpt met voorlichting en protocollen voor sociale omgang, die Minerva heeft overgenomen. Haal het slachtoffer uit de situatie, vraag desnoods bestuursleden erbij te komen, zulke stappen. En bovenal kijken de experts van Rutgers kritisch van buiten naar de vereniging. “We vragen hen ‘hoe vinden jullie dat we het doen?’, zegt bestuursvoorzitter Ole van Betten. “Die feedback is heel belangrijk.”

Welke tradities geef je door?

“Een veilige sociale omgeving is een voorwaarde”, vervolgt de voorzitter. “Dit is echt een van de thema’s van dit jaar.” Hij zag bij zijn aankomst als nieuw lid enkele jaren terug de discussie op gang komen. “Wat zijn onze waardes, en hoe geven we die door aan de volgende generatie studenten? Op zulke zaken, en je daar kwetsbaar in op durven stellen, is veel meer nadruk komen liggen de laatste jaren.”

In een ruim tweehonderd jaar oud instituut waar het wemelt van de archaïsche gebruiken en Latijnse termen, is dat soms een moeilijke discussie: “We zitten heel veel op tradities en we willen allemaal dingen doorgeven aan elkaar, maar soms is het ook belangrijk dat je dingen niet doorgeeft.”

Een voorbeeld daarvan is het sempre-gala. Jaar-in-jaar-uit nodigden mannelijke eerstejaars een vrouwelijk verenigingslid uit voor dit gala in Limburg, met als standaard overnachtingsoptie een tweepersoonskamer. Zo belandde dus doorgaans elk stel samen op een kamer, waarbij de verwachtingen soms niet overeen kwamen.

De organisatie gaat nu om. 2019 was het laatste jaar dat het op deze manier is georganiseerd, zegt Van Betten. Door lockdowns konden de laatste twee edities niet doorgaan, maar het plan was om het gala dichterbij te organiseren, en thuis in je eigen bed slapen nadrukkelijk in de mogelijkheden op te nemen. En zo zal het de komende jaren gaan, benadrukt de voorzitter.

Traditioneel als de vereniging kan zijn, Van Betten wijst er ook op dat met de relatief korte periode dat mensen lid zijn, het ook relatief gemakkelijk is om een nieuwe norm te laten aarden. “Lange tijd was die organisatie van het gala heel normaal. Als je dat nu aan een eerstejaars zou voorstellen zouden ze gek staan te kijken. Er is nu heel veel zekerheid over dat het heel slim is dat het zo is besloten.”

Ben je oké?

Expertisecentrum Rutgers ziet zulke ontwikkelingen overal. Studentenverenigingen zijn volop bezig om tradities tegen het licht te houden en te updaten. Zo’n samenwerking als Minerva met Rutgers heeft, hebben vele studie- en studentenverenigingen. Honderden, zegt Maartje Puts, de coördinator van de Ben je oké-campagne, die ongewenst seksueel gedrag bespreekbaar maakt. “We merkten direct toen we in 2018 met die campagne begonnen dat er bij verenigingen grote behoefte aan was. Je kunt heel veel doen aan preventie, en daar leveren wij praktische tools en tips voor.”

Een rapport van Amnesty International vorig jaar onderstreepte nog eens die noodzaak. Van de ondervraagde vrouwen rapporteerde 11 procent dat ze in hun studententijd waren verkracht. Ook 1 procent van de mannen was dat overkomen. Dat gebeurt lang niet allemaal binnen het verenigingsleven, maar die cijfers hebben wel veel losgemaakt bij verenigingen, zegt Puts. “Ze worden zich meer bewust van hun rol”, zegt ze. “De een is verder dan de ander, maar ze zijn allemaal bezig met een cultuurverandering.”

Het belangrijkste, zegt Puts, is dat je als organisatie duidelijk bent: dit hoort er niet bij. “En als het toch gebeurt, laat merken dat je het hebt gezien en handel consequent. Op die manier zet je een andere norm, en dat helpt veel leed voorkomen.”

In protocollen gegoten

Wellicht is nergens het uitgaansleven zo in protocollen gegoten als bij studentenverenigingen. Bar- en ordecommissies en interne rechtssystemen, ze zijn er allemaal al. Dat zijn ook degenen die als eerste de checklists van Rutgers in handen krijgen. “Dat is best nieuw”, zegt Van Betten. “Het is heel fijn dat er zo’n protocol van een kenniscentrum ligt. Je moet dat allemaal niet zelf gaan bepalen, zij weten goed wat werkt.”

Bij Minerva zijn de protocollen nu wijdverspreid, bijvoorbeeld onder leden die achter de bar staan. “Je merkt dat het wel wat teweeg brengt bij mensen”, zegt Van Betten. “Heel vaak krijg je als omstander te maken met een twijfelgeval. Als je dan niet duidelijk communiceert waar je voor wilt staan, zullen heel veel mensen denken ‘laat maar, het zal wel goed zitten’. En dat is nu precies waar heel veel studentenverenigingen iets aan willen doen.”

De protocollen helpen mensen met bardienst om toch de stap te zetten zich in een twijfelsituatie te mengen. “Soms vraag je dan ‘ben je oké?’ en blijken het een vriendje en vriendinnetje te zijn. Maar ook dan hoor je van mensen terug dat ze het mooi vinden dat we daarvoor staan.”

Als het toch fout gaat

Of al die preventiemaatregelen ook daadwerkelijk grensoverschrijdend gedrag voorkomen, blijft gissen. Betrouwbare cijfers zijn er niet, ook het Amnestyrapport onderstreepte weer eens hoeveel gevallen ongeregistreerd blijven. Dat is een bekend probleem bij grensoverschrijdend gedrag, zeker bij seksueel geweld.

Verenigingen hebben voor zulke gevallen vertrouwenspersonen, vaak specialisten die niet direct aan de vereniging verbonden zijn, zoals professionele psychologen. Daar wordt veel gebruik van gemaakt voor alle soorten problemen rond mentaal welzijn. Soms zijn het ook leden zelf die als vertrouwelijk aanspreekpunt dienen. Zo werkt het bijvoorbeeld bij Ceres in Wageningen, waar vier van zulke vertrouwenspersonen zijn, vertelt Sil Penders.

Veel studentenverenigingen, en zeker de corpora, hebben daarnaast een intern rechtssysteem, een soort tuchtraad, voor als er normen worden overtreden. Daar is soms harde kritiek op. In de ons-kent-onswereld van een vereniging is het moeilijk om altijd mensen te vinden die voldoende afstand hebben van de betrokkenen. En al worden hiervoor vaak reünisten ingezet die ervaring hebben in de rechtspraak, dat maakt het nog geen professioneel rechtsorgaan. Rutgers hoort die kritiek ook. “Ik denk dat studentenverenigingen daar oog voor moeten hebben”, zegt Maartje Puts. “Eigen regels zijn niet ter vervanging van andere processen, zoals juridische stappen.”

Intern rechtssysteem

Ook Ceres en Minerva hebben zo’n intern rechtssysteem. Dat is niet in eerste instantie bedoeld voor misdrijven, benadrukt Van Betten. “Het wetboek van strafrecht is altijd leidend. Het eerste dat we zeggen is ‘doe aangifte bij de politie’. Maar we merken dat mensen die stap vaak te groot vinden en liever een interne oplossing zoeken. In sommige gevallen zijn we simpelweg verplicht om ook de politie in te schakelen. Maar ook als dat niet zo is, laat ik het wel altijd aan de wijkagent weten, en vaak ook de universiteit of de hogeschool. Niet met naam en toenaam, maar wel dat ze weten dat er iets speelt.”

Van Betten is er open over dat Minerva nu duidelijk meer meldingen krijgt van grensoverschrijdend gedrag dan voorheen. Dat kan natuurlijk komen door de extra aandacht die het bestuur aan het thema geeft. Van Betten hoopt dat dat het geval is. “Het is een lastige”, zegt hij. “Maar we maakten eerst het beleidsplan en spraken ons uit, en daarna gingen de meldingen omhoog. Als het andersom is, dan is het nog vervelender.”

Onder het vergrootglas

Waar studentenverenigingen een cultuurverandering doormaken, doet de maatschappij dat tegelijkertijd. Verenigingen liggen onder een vergrootglas, en dat merken ze. Misstanden worden vaak breed uitgemeten en iedereen heeft er een mening over.

“Sommige mensen zijn onderhand echt gaan denken dat we hier alleen maar komen om bier te drinken en naar elkaar te schreeuwen”, verzucht Sil Penders van het Wageningse corps. “Dat is zo jammer.”

Het is daarom dat hij graag het idee van een complete cultuuromslag wil nuanceren. “De norm dat iedereen zich hier veilig en fijn moet voelen is breed gedeeld. Daar is geen discussie over. En als die norm wél wordt overtreden, dan weet diegene dat die in overtreding was en wordt daarop aangesproken.”

Ook Van Betten van Minerva voelt dat vergrootglas waarmee naar verenigingen wordt gekeken. “Daar proberen we op een juiste manier mee om te gaan. We proberen vooral te focussen op onze sterke kanten.” De vereniging organiseert heel wat maatschappelijke activiteiten, een zwemrace voor goede doelen, of soep koken met en voor eenzame ouderen in Leiden. “Dat is enorm aan het groeien. We proberen iets terug te geven aan de stad.”

Kwetsbare kant

Die aandacht voor maatschappelijke initiatieven zit in het hele land in de lift. In alle studentensteden schieten dergelijke initiatieven uit de grond. Met de aandacht voor sociaal welzijn en grensoverschrijdend gedrag tonen verenigingen tegelijk ook hun kwetsbare kant. Sommige verenigingen houden daarom zulke zaken liever intern. Naar buiten treden is soms moeilijk, maar Van Betten is uitgesproken dat het wel de juiste weg is. “Dat kwetsbare speelt een grote rol als je ook echt iets wilt veranderen. Wij staan hier met het hele bestuur voor en dat maakt het voor mij ook makkelijker om dit soort gesprekken aan te gaan.”

Op die manier kan sociaal welzijn uitstekend samengaan met de excentriekere kanten van het studentenleven, denkt hij. “Mensen zien bij ons het totaalpakket. Bierdrinken, zooien (een stoeipartij waarbij deelnemers aan elkaars jasje trekken, red.) het mag allemaal echt nog wel. Waar het om gaat is dat het fijn en veilig moet zijn voor iedereen. Zo maak je het echt de mooiste tijd van je leven.”

Lees ook:
Het corps is vooral een warm bad

Horrorverhalen over de ontgroeningen van studentencorpsen geven een vertekend beeld, vindt ex-corpslid Viktor Frölke. Het gaat om de saamhorigheid en ‘corpsballen’ lezen heus ook wel­eens een boek. En een ding is zeker: studenten staan in coronatijd te dringen om erbij te mogen.