Tussen hoop en vrees in het nieuwe bed-bad-brood

Op de Amanpuri in Groningen pakt een man een gele Kärcher-stofzuiger uit de gemeenschappelijke ruimte. Hij heeft corvee. Op de wal schrobt een ander de gemeenschappelijke keuken, waar elke dag de mannen en vrouwen uit deze Landelijke Vreemdelingen Voorziening (LVV) hun maaltijden klaarmaken. Dit is de Amanpuri, ‘veilige burcht’ in het Maleis. Ooit een schip van stichting De Zonnebloem; een rivierboot die tochten maakte voor ouderen die afhankelijk zijn van zorg. Drie jaar geleden werd de boot vanuit Harlingen langs de Waddeneilanden naar Delfzijl gesleept, nu ligt ze in het Eemskanaal, aan de rand van de stad.

Op dit schip kunnen maximaal 108 uitgeprocedeerde asielzoekers worden opgevangen. Stichting Inlia, die de opvang verzorgt, heeft ook een LVV-locatie in een oud Formule-1-hotel in Groningen. Sinds de coronacrisis uitbrak is daar een derde locatie bij gekomen, zodat de anderhalvemeterregel overal in ere kan worden gehouden.

In de drie locaties zitten de mensen die anders over straat zouden zwerven. Dit is de groep over wie het Rijk en de gemeenten flinke ruziemaakten, waar bijna een kabinet over viel en waar Rijk en gemeenten uiteindelijk, in 2018, een zwaarbevochten akkoord over bereikten.

Over straat zwerven

Dat akkoord behelst een proef voor vijf landelijke vreemdelingenvoorzieningen door het land. Plekken waar ongedocumenteerde en uitgeprocedeerde asielzoekers werken aan een oplossing voor hun uitzichtloze situatie. Die LVV’s kwamen in de plaats van de bed-bad-broodvoorzieningen die gemeenten in de loop der jaren zelf hadden opgezet of ondersteund. Het kabinet Rutte II viel er bijna over omdat de VVD tegen dergelijke opvang was. Die zou het asielzoekers te makkelijk maken in Nederland te blijven. Gemeenten zagen ondertussen groepen mensen die geen kant op konden en over straat zwierven.

Groningen is een van de gemeenten met een LVV, naast Amsterdam, Rotterdam, Eindhoven en Utrecht. Sinds een jaar werken de gemeenten, maatschappelijke organisaties, vreemdelingenpolitie, Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) en de Dienst Terugkeer en Vertrek (DT&V) samen om een oplossing te vinden voor mensen die geen kant op kunnen. Het zijn voormalige kemphanen die nu samen moeten optrekken. Hoe gaat dat? En is men, na het eerste jaar, tevreden over de LVV’s?

Voor de LVV startte waren er met de IND, DT&V en vreemdelingenpolitie soms ‘moeizame verhoudingen’, zegt beleidsadviseur Geert de Jong van de gemeente Groningen. Dat zorgde er bijvoorbeeld voor dat de gemeente en Inlia voorheen niet of heel moeilijk aan informatie kwamen over de asielaanvraag of het terugkeerproces van vluchtelingen. Nu moeten alle diensten bij het overleg over een persoon informatie op tafel leggen. Dat overleg wordt voorgezeten door de gemeente.

“Het mooie van Groningen is dat we hier aan tafel zitten met mensen die allemaal over de schutting willen kijken”, zegt projectleider Roelien Haasken van de gemeente. “De een is natuurlijk wat dwingender dan de ander, maar we hebben ook allemaal verschillende opdrachten.” De Jong: “Het zit niet in de haarvaten van de DT&V om te kijken of er misschien nog mogelijkheden zijn voor mensen om een nieuwe asielaanvraag te doen. Maar hier zijn mensen wel bereid om daar naar te kijken.”

Te laat begonnen

De LVV is namelijk niet per definitie het laatste station in Nederland. Vluchtelingen moeten werken aan een oplossing. Die oplossing kan terugkeer zijn, maar ook een verblijfsvergunning of vestiging in een derde land. “Ik denk dat wij van de gemeenten het ministerie ervan overtuigd hebben dat de LVV niet alleen een terugkeerinstituut kan zijn”, zegt De Jong daarover.

De cijfers over het eerste jaar LVV zouden in april besproken worden in de Tweede Kamer maar vanwege de coronacrisis is dat tot nader order uitgesteld. Tot dat moment zijn de cijfers niet openbaar maar het beeld van de gemeente is dat er ten opzichte van de bed-bad-broodsituatie zowel meer mensen zijn die terugkeren, als meer mensen die alsnog een verblijfsvergunning krijgen, en meer mensen die verdwijnen met onbekende bestemming.

Een klein jaar na de start van de LVV’s is er optimisme. “Ik geloof hier heilig in”, zegt directeur John van Tilborg van Inlia. Maar bij de gemeente is er ook vrees dat er van de drie jaar die het experiment met de LVV’s zou duren niet daadwerkelijk drie jaar overblijft. “We zijn te laat begonnen”, zegt beleidsadviseur De Jong. “Er was gedoe over geld. In eerste instantie waren we er vrij snel uit maar toen werd besloten te stoppen met het aardgas in Groningen en was er nergens meer geld voor. Uiteindelijk is het gelukt maar het is geen vetpot.”

Hij vreest dat de LVV maar een jaar of twee krijgt om zich te bewijzen. “Als je de deadline legt bij de Tweede Kamerverkiezingen, dat is aardig snel.” De verkiezingen zijn in maart 2021. “Geef ons de tijd”, zegt ook projectleider Haasken, “in plaats van steeds druk op de ketel te zetten.”

Van Tilborg zegt dat mensen nu korter in de opvang zitten dan toen die in de volksmond nog bed-bad-brood heette. “Maar de vraag is: wat is de reden? Het deel dat een nieuwe asielaanvraag heeft gedaan of is weggegaan, kan weer terugkomen.” Ook hij is vooralsnog positief over de samenwerking tussen partijen die niet altijd hebben samengewerkt. “We kunnen veel sneller informatie uitwisselen.”

Van Tilborg vertelt terwijl hij ondertussen de Amanpuri laat zien. Het schip is schoon en rustig. “Mensen houden het hier zelf schoon”, zegt hij. “Zij zijn bij ons te gast, en wij zijn een goede gastheer. Mensen worden hier welkom geheten, we maken ze duidelijk dat ze hier veilig zijn. Maar ze moeten zich ook aan de huisregels houden: geen geweld, geen drugs, geen alcohol. Je mag niemand in gevaar brengen, ook niet buiten. Ze weten: als de politie hier komt om je te halen, lopen wij met ze mee.”

Dat gebeurt volgens hem overigens zelden. “Er worden hier zo weinig fietsen gestolen, er is geen middelbare school die ons dat nadoet”, zegt Van Tilborg terwijl hij naar de rijen met fietsen wijst naast de loopplank.

Te veel druk op de ketel

Hoewel gemeente en Inlia positief zijn over het eerste jaar LVV, is de intensieve samenwerking tussen verschillende organisaties die tot voor kort weinig positieve contacten hadden niet alleen maar makkelijk. “Het zorgt soms voor te veel druk op de ketel”, zegt Van Tilborg. “De DT&V heeft meer medewerkers die zaken behandelen dan wij, ze zijn qua aantallen ruimer geëquipeerd. Dan moeten we weleens op de rem trappen.” Inlia is verantwoordelijk voor de gesprekken met vluchtelingen over hun toekomst.

Er is iedere twee weken overleg, waar in ieder geval alle nieuwe aankomsten worden besproken en waarin aandacht is voor lopende zaken. Op dit moment gebeurt dat digitaal en worden er vooral voorbereidingen getroffen. Lopende asielprocedures lagen stil en worden langzaam weer opgestart, een deel van de mensen kan niet terugkeren omdat er vanwege de coronacrisis geen vliegverkeer mogelijk is.

En is er weleens ruzie in de tent? Van Tilborg: “Vrijwel niet. Soms zeggen we wel: dit dossier is voor ons een crisis waard. Maar dat gebeurt andersom ook. Dat moet kunnen.”

Het tempo ligt nu hoger dan voorheen, zeggen ook Haasken en De Jong van de gemeente Groningen. Dat is voor een deel van de vluchtelingen goed nieuws. Vooral de mensen die graag terug willen keren maar die dat tot nu toe niet is gelukt, hebben baat bij de nieuwe aanpak. Dat geldt ook voor mensen die zelf niet meer zien wat er nog mogelijk is. “Een Indonesische mevrouw had tien jaar lang van alles gedaan om haar nationaliteit te bewijzen. Dat is nu gelukt”, zegt De Jong. Goed nieuws, maar het frustreert hem ook. “Dit had veel sneller gekund.”

Overlevingsmodus

Maar er zijn ook mensen die nog te verward of getraumatiseerd zijn om al na te denken over de volgende stap. “Als je in de overlevingsmodus zit, is er geen ruimte om ergens anders over na te denken”, zegt De Jong. Die mensen worden volgens hem nu meer onder druk gezet dan voorheen.

Zolang er hoop is, willen mensen niet nadenken over terugkeer. “Nieuw beleid is wat dat betreft een ingewikkelde”, zegt De Jong. Zo veranderden recentelijk de regels voor bekeerlingen en LHBTI’ers, waardoor een groep mensen uit de LVV toch ineens een nieuwe asielaanvraag in kon dienen. En dan zijn er nog de mensen die niet mogen blijven maar ook niet weg kunnen omdat geen enkel ander land ze wil opnemen. “Dan zijn er vaak vragen over iemands identiteit. Bij Nederland of bij het land van herkomst.” De LVV’s hebben een landelijk team opgezet waarnaar ze de heel ingewikkelde zaken, waar ze zelf niet uitkomen, kunnen doorverwijzen.

Verschil van inzicht is er ook. Zo zou de gemeente willen dat de gasten van Inlia meer ‘geactiveerd’ worden. Mensen moeten met iets bezig zijn. Van Tilborg is daar wat huiverig voor. “Mensen hebben gesprekken over hun toekomst, moeten opruimen en schoonmaken, er is een muziekuurtje. Maar je moet voorkomen dat er een situatie ontstaat waar mensen het wel prima vinden om hier te zitten.”

Lees ook:

Akkoord over bed-bad-brood-voorzieningen.

Aan de slepende kwestie van de opvang van uitgeprocedeerde asielzoekers komt een einde. Staatssecretaris Mark Harbers (VVD, asielzaken) heeft een akkoord bereikt met gemeenten over de bed-bad-brood-regelingen. In vijf steden komt eerst een proef.

Uitgeprocedeerden gaan niet weg, hoe graag de politiek dat ook wil

Onrust in Amsterdam over een kraakactie van uitgeprocedeerde asielzoekers. Vanavond spreekt de gemeenteraad erover. Een deel van de raad wil de krakers weg hebben, andere partijen zoeken de oplossing in goede opvang voor deze groep. Wat is precies het probleem?