Trage fiscus hoopte op soepele rechter in toeslagenschandaal

Een kat in het nauw maakt rare sprongen. Dat blijkt wel uit een mail die staatssecretaris Aukje de Vries van toeslagen en douane openbaar heeft gemaakt. De afzender van het bericht, dat werd verzonden op donderdag 2 juni 2022, is de Uitvoeringsorganisatie Herstel Toeslagen (UHT). Dat is de afdeling van de Belastingdienst die zich bezighoudt met de afwikkeling van het toeslagenschandaal. De ontvanger van de mail is het Landelijk Overleg Vakinhoud Bestuursrecht, een intern overlegorgaan van bestuursrechters.

De UHT moest in die tijd nogal eens voor de bestuursrechter verschijnen, in zaken waarbij de organisatie niet op tijd een beslissing had kunnen nemen over verzoeken of bezwaren van burgers. Het ging dan om mensen die zich hadden gemeld als gedupeerde van het toeslagenschandaal, en die niet binnen de wettelijke termijn hadden gehoord of de UHT hen inderdaad zag als gedupeerde, en zo ja, op hoeveel schadevergoeding ze dan recht hadden.

Racisme speelde een rol

Het toeslagenschandaal kwam in 2017 aan het licht. Uit onthullingen in onder meer Trouw bleek dat de Belastingdienst duizenden ouders verdacht van fraude met de kinderopvangtoeslag, meestal ten onrechte. Racisme bleek een rol te spelen: mensen van niet-Nederlandse komaf werden bovengemiddeld vaak verdacht. Het terugvorderen door de Belastingdienst van vermeend onterecht uitgekeerde toeslagen stortte de ouders in kwestie financieel en emotioneel in de afgrond.

Het schandaal leidde in 2019 tot het aftreden van staatssecretaris Menno Snel van financiën, en begin 2021 tot de val van het kabinet-Rutte III. Kort daarvoor, in december 2020, had het kabinet nog besloten een gebaar te maken: iedereen die vond dat hij slachtoffer was geworden van het toeslagenschandaal, kon zich melden. Na een ‘eerste toets’ van het dossier kreeg de gedupeerde 30.000 euro compensatie.

Na het instellen van deze ‘Catshuisregeling’ meldden zich in korte tijd veel mensen als gedupeerde bij de Uitvoeringsorganisatie Herstel Toeslagen. Op 1 februari 2021 had de organisatie ruim 17.000 zaken in behandeling. Twee maanden later waren dat er al meer dan 30.000. En eind 2022, het meest recente meetmoment, waren het bijna 60.000 zaken.

Misschien wel duizenden rechtszaken

Paniek leek zich vervolgens meester te maken van de UHT: het lukte niet om alle zaken af te handelen binnen de termijnen die de wet daaraan stelt. En als de overheid te traag handelt, kan de burger naar de rechter stappen. De rechter kan de overheid dan bestraffen met een dwangsom, meestal 100 euro per dag met een maximum van 15.000 euro. In het voorjaar van 2022 vreesde de UHT dat er misschien wel 30.000 rechtszaken op komst waren.

Daarop nam de UHT een uiterst opmerkelijke stap: de organisatie stuurde een mail aan de Nederlandse bestuursrechters. Die mail is nu openbaar geworden. Erin staat: ‘De reden dat wij ons tot u wenden is er een van zorg’. De zorg is dat de bestuursrechters overspoeld zullen worden door zaken van ‘toeslagenouders’ die te lang moeten wachten op een beslissing. ‘Wij kunnen ons voorstellen dat dit tot een grote belasting van de capaciteit van de rechtbanken zal leiden.’

Later die maand is er een overleg tussen de UHT en bestuursrechters van de rechtbank Rotterdam. De UHT vraagt hardop of zij voortaan niet wat meer tijd kan krijgen om zaken af te handelen.

Geen zeggenschap

Bij een langere beslistermijn kan de uitvoeringsorganisatie mogelijk meer dossiers op tijd afronden, wat rechtszaken en dwangsommen scheelt. Maar de UHT en de rechter hebben beide geen zeggenschap over beslistermijnen; die liggen wettelijk vast en om er iets aan te veranderen is een wetswijziging nodig.

Van het Landelijk Overleg Vakinhoud Bestuursrecht krijgt de UHT een mail terug: ‘Wij willen dit met een paar personen nader bespreken’. Over de uitkomst daarvan is niets te vinden in de stukken die staatssecretaris De Vries openbaar heeft gemaakt. Feit is wel, schrijft de staatssecretaris aan de Tweede Kamer, dat de Uitvoeringsorganisatie Herstel Toeslagen nog altijd in veel gevallen de wettelijke beslistermijn niet haalt.

Dinsdagmiddag debatteert de Tweede Kamer met De Vries en premier Rutte over de vraag hoe het verder moet met de afhandeling van het toeslagenschandaal. Uit cijfers die De Vries de Kamer stuurde, blijkt dat bijna 60.000 mensen zich hebben gemeld als gedupeerde. Ongeveer een derde van hen heeft een definitieve beslissing te horen gekregen. Zo’n drieduizend mensen hebben nog niets gehoord, en bij de grootste groep is alleen de eerste toets gedaan. Het kan zijn dat deze mensen na een nadere beoordeling te horen krijgen dat zij toch niet in aanmerking komen voor de 30.000 euro uit de Catshuisregeling, maar dat bedrag wordt dan niet teruggevorderd.

Merendeel is geen gedupeerde

Deze coulante houding van de overheid heeft wel een neveneffect, schrijft de staatssecretaris: ‘Het beeld blijft dat bij het merendeel van de recent gedane eerste toetsen de uitkomst is dat de aanvrager geen gedupeerde is’. In het vierde kwartaal van 2022 gold dat voor twee op de drie aanvragen.

Wie vindt dat hij slachtoffer is geworden van het toeslagenschandaal kan zich nog tot het eind van het jaar melden bij de Uitvoeringsorganisatie Herstel Toeslagen.

Lees ook:

Toeslagen brengen nog steeds dagelijks mensen in problemen, waarschuwt inspecteur

In het toeslagenstelsel liggen alle financiële risico’s bij de burger zelf. Nog steeds komen daardoor dagelijks mensen in grote financiële nood, waarschuwt Bart Snels, inspecteur-generaal belastingen, toeslagen en douane.