De medische zorg voor asielzoekers is niet in orde. Dat komt niet alleen door de opvangcrisis. Al jaren geleden waren er waarschuwingen dat er te veel op de laagste prijs werd ingekocht en dit gevolgen zou hebben voor de toegang tot zorg.
Al bijna een jaar lukt het niet om alle asielzoekers en vluchtelingen die hier worden opgevangen de medische zorg te bieden waar ze recht op hebben. De Syrisch-Palestijnse Sara (38) weet er alles van. Ze vlucht in het voorjaar van 2022 naar Nederland en belandt via het aanmeldcentrum in de stoffige Topsporthal in het Groningse Leek, waar drie groene veldbedjes voor haar en haar dochters van 7 en 5 klaarstaan.
“Een huisarts was er niet”, vertelt Sara. Maar haar dochter heeft dringend medische hulp nodig vanwege haar astma. “Soms was er een medische student aanwezig die een soort spreekuur hield”, zegt ze. Sara vroeg om een inhalator voor haar dochter, maar kreeg hem niet omdat ze niet geregistreerd waren. “We moesten twee weken wachten. Mijn dochter hoestte de hele tijd, ze stikte er bijna in. Toen besloot de locatiecoördinator eindelijk naar een andere stad te rijden om een inhalator en allergietabletten voor haar te halen.”
Vluchtelingenwerk Nederland deelt in oktober het voorbeeld van een meisje van 10, bij wie pas na vier maanden verblijf in de asielopvang wordt ontdekt dat ze een aangeboren schildklierafwijking heeft en dagelijks medicijnen moet slikken.
Voor asielkinderen de dagelijkse realiteit
En ook voor volwassenen schiet de zorg op asiellocaties tekort. Neem een oudere vluchteling in de Randstad wiens hartproblemen pas aan het licht komen nadat hij een hartaanval en enkele weken coma heeft overleefd. Achteraf blijkt dat de man geen medische intake heeft gehad, terwijl dit normaal gebruikelijk is in de asielzorg.
Geen toegang tot medische zorg is voor asielkinderen de dagelijkse realiteit, waarschuwen de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd en de Inspectie Justitie en Veiligheid in juni vorig jaar. Drie maanden later stellen de beroepsverenigingen van psychiaters, psychologen, artsen en overige medische specialisten in een brandbrief dat de medische zorg in de (crisis)noodopvang ontoereikend is.
Volgens de inspecties worden de problemen veroorzaakt door de crisis in de asielopvang. Die crisis is het gevolg van een tekort aan opvanglocaties terwijl het aantal asielaanvragen vanaf 2021 toeneemt.
Het is de vraag of alleen deze crisis de reden is dat de gezondheidszorg voor asielzoekers niet volstaat. Uit onderzoek van Trouw, platform Investico en De Groene Amsterdammer blijkt dat zorgbedrijven al in 2016 wijzen op de risico’s die het Coa neemt bij het inrichten van gezondheidszorg voor asielzoekers. Ze waarschuwen dat de zorg in het geding kan komen als de aantallen asielzoekers in Nederland weer toenemen.
Kritische rapporten
Als het Coa medio 2016 een aanbesteding uitschrijft voor de huisartsenzorg voor asielzoekers, komt het net uit een vorige crisis vanwege de komst van hoge aantallen asielzoekers uit Syrië. Dat jaar is niet Ter Apel maar het enorme tentenkamp Heumensoord in Nijmegen symbool van een opvangprobleem. De zorg voor asielzoekers staat daar onder druk, blijkt uit kritische rapporten.
De nieuwe aanbieder van asielzorg moet daarom goed kunnen anticiperen op wisselende aantallen vluchtelingenstromen, vindt het Coa.
Maar voor deze flexibiliteit wil het opvangorgaan niet extra betalen, blijkt uit opgevraagde aanbestedingsdocumenten. Het opvangorgaan eist bijvoorbeeld dat een inschrijver snel moet kunnen op- en afschalen, maar daar staat geen geld tegenover. Ook verandert het Coa de manier van financiering en wil het niet meer betalen voor de capaciteit van een opvanglocatie, volledig bezet of niet, maar per asielzoeker in de opvang.
Geïnteresseerde zorgbedrijven reageren kritisch, blijkt uit de documenten. Ze zien een ‘disproportioneel risico’ en verzoeken het Coa ‘realiteitszin.’ Er dreigt een situatie waarin alleen op papier kan worden voldaan aan de zorgvraag voor asielzoekers, en niet in de praktijk, waarschuwen de bedrijven.
De winnende prijs lijkt abnormaal laag
“Technisch gezien is deze aanbesteding sterk gericht op prijs”, zegt hoogleraar publieke inkoop Fredo Schotanus (Universiteit Utrecht), die de aanbestedingsdocumenten heeft bestudeerd. “Dat blijkt ook uit de uiteindelijke scores in de aanbesteding: op kwaliteit zijn de verschillen tussen de partijen klein, maar op prijs is er een groot gat tussen de winnaar en de rest. De winnende prijs lijkt zelfs abnormaal laag.”
Het Coa kiest voor deze goedkoopste inschrijver, het bedrijf Arts en Zorg. Vanwege ‘contractafspraken’ willen het Coa en Arts en Zorg niet ingaan op vragen over financiële afspraken. Wel erkent het Coa dat het onderzoek heeft gedaan naar de inschrijving van Arts en Zorg in het kader van ‘een abnormaal lage inschrijving’. De inhoud van het onderzoek is geheim maar het resultaat is dat Arts en Zorg het Coa heeft overtuigd van zijn kunnen, laat het opvangorgaan weten.
Arts en Zorg is een commerciële onderneming die door het hele land gezondheidscentra bezit. Ze profileert zich daarnaast met huisartsenzorg op afstand, aan de telefoon, via chat of videobellen. De aandeelhouders zijn investeerders. “Die zijn op zoek naar rendement, en blijkbaar is de asielzorg daarvoor een aantrekkelijke industrie aan het worden”, zegt emeritus hoogleraar economie en organisatie van de gezondheidszorg Richard Janssen.
Arts en Zorg richt voor de asielzorg twee bedrijven op. Gezondheidszorg asielzoekers (GZA), voor het leveren van eerstelijns zorg, en RMA voor het contracteren en declareren van zorg, als een soort verzekeraar.
Binnen een jaar is de situatie onhoudbaar
De asielzorg wordt een belangrijke inkomstenbron voor Arts en Zorg. In 2021 zijn GZA en RMA goed voor de helft van de omzet en de winst van het bedrijf. Het rendement van de twee bedrijven is dat jaar 2,3 miljoen euro, circa 6 procent van de omzet.
“We kijken in de zorg normaal erg naar waar winst gemaakt mag worden en waar niet. Meestal ligt de nadruk erop dat er geen winsten mogen wegvloeien, maar dat is in de asielketen kennelijk geen enkel probleem”, constateert Wim Groot, hoogleraar zorgeconomie aan de universiteit van Maastricht. Janssen sluit zich hierbij aan. “Uit maatschappelijk perspectief kun je vragen: is dit nodig?”
Er breken moeilijke omstandigheden aan. De komst van asielzoekers en vluchtelingen neemt vanaf het najaar van 2021 fors toe en er moeten extra opvanglocaties worden geopend.
Binnen een jaar is de situatie onhoudbaar en grijpen Dokters van de Wereld en Artsen Zonder Grenzen in bij het aanmeldcentrum in Ter Apel. Daar schrikken ze van de beperkte toegang tot medische zorg voor de asielzoekers. Er moet meerdere keren levensreddend worden optreden.
Ernstige zorgen over de kwaliteit
Op steeds meer (nieuwe) locaties is GZA niet meer fysiek aanwezig, blijkt uit cijfers die het bedrijf deelt. Voor spreekuren moeten bewoners van die opvangplekken worden vervoerd naar zogeheten ‘satelliet-locaties’ met een gezondheidscentrum.
Het Coa merkt dat GZA niet meer aan de vraag kan voldoen. De opvangorganisatie contracteert twee extra bedrijven die artsen, verpleegkundigen en doktersassistenten kunnen leveren voor de nood- en crisisnoodopvanglocaties die ad hoc door het hele land worden geopend. Het gaat om Just4Care en Arts en Specialist.
Artsen, verpleegkundigen en andere mensen die werken op deze locaties maken zich intussen ernstig zorgen over de medische zorg die geleverd wordt aan asielzoekers, vertellen ze. Op papier is de zorg 24 uur per dag beschikbaar, zegt een arts, maar in de praktijk ziet ze hoe asielzoekers worden weggestuurd omdat niemand weet hoe ze de noodzakelijke medische hulp moeten verlenen.
De continuïteit van zorg is op nieuwe crisisopvanglocaties in het geding, constateert ook de Gezondheidsinspectie. Het digitale systeem van GZA is voor Just4Care en Arts en Specialist niet toegankelijk, waardoor medewerkers geen medische informatie kunnen inzien of aan elkaar overdragen.
‘Je moet zelf maar kijken wat je doet’
Een gepromoveerde arts die een paar maanden in een crisisnoodopvang in Flevoland werkte, zegt ‘extreem geschrokken’ te zijn van wat ze tegenkwam. “Toen ik binnenkwam lag er alleen een blanco notitieboekje op een lege tafel. Je wordt neergezet en moet zelf maar kijken wat je doet en hoe ver je gaat in het helpen van de asielzoekers. Niemand die controleerde wat ik deed.”
Nog een andere arts bevestigt het beeld. “Je komt op een plek waar geen spreekkamer is, je moet je handen ontsmetten met alcohol van de schoonmaker. Je krijgt verfrommelde papiertjes in je hand geduwd met wat gegevens erop gekrabbeld.”
Ondertussen hebben mensen die met of voor Just4Care werken, zorgen over het opleidings- en ervaringsniveau van doktersassistenten en verpleegkundigen. Meldingen hierover worden niet of heel traag opgepakt. “Als ik er wat van zei, kreeg ik te horen dat het rooster al rond was en Just4Care er niets meer aan kon doen. Terwijl de medewerker gewoon ongeschikt was”, vertelt een betrokkene.
Bij het bedrijf zou geen sollicitatie nodig zijn. Een assistente vertelt dat er ook geen inwerkperiode of training was. “Ik moest mijn diploma opsturen en toen zeiden ze ‘probeer het maar.’ Ik werd in het diepe gegooid.” Voor eventuele bijscholing krijgen medewerkers cursussen triage of verpleegtechnische vaardigheden aangeboden bij Just4Safety, een zusteronderneming. “Die cursussen moesten we wel zelf betalen.”
27 jaar werkervaring, maar pas in 2020 opgericht
Terwijl de kwaliteit van zorg voor asielzoekers afneemt, stijgt de prijs. Coa beaamt dat de tarieven voor gedetacheerde partijen als Just4Care hoger liggen maar weigert inzicht te geven in wat er wordt betaald.
Just4Care presenteert zich bij klanten als een bedrijf ‘met 27 jaar werkervaring’. Maar het is pas in 2020 opgericht voor particuliere zorg, nachtzorg en palliatieve zorg en levert sinds anderhalf jaar zorgmedewerkers voor asielzoekers. Zusterbedrijven Just4Safety (EHBO-cursussen) en Just4Medical (EHBO’ers voor evenementen) bestaan al langer. Tijdens de coronacrisis hadden de eigenaren commerciële teststraten in onder meer Nijmegen, Tiel en Ossendrecht.
Iemand die voor het bedrijf werkte, en niet met naam in de media wil, noemt de asielzorg ‘een gat in de markt’. “Ze hebben commerciële doelen, natuurlijk doen ze dit voor de winst”, zegt hij. Just4Care vraagt volgens hem aanzienlijk meer dan de reguliere tarieven. Een doktersassistente van Just4Care vertelt dat ze 45 euro per uur verdient, op zzp-basis. “Dat is een groot verschil met wat ik eerder in loondienst verdiende.”
Uit een interne mail blijkt dat Just4Care voor doktersassistenten 60 euro per uur rekent en daarmee een marge ontvangt van 25 procent. Voor verpleegkundigen vraagt Just4care 67,50 euro per uur. Het tarief voor een (huis)arts is 245 euro per uur. Dat is ruim twee keer zo veel als het normale tarief dat huisartsen ’s avonds en in het weekend vragen. Een arts die thuis achterwacht is en gebeld kan worden, kost 60 euro per uur.
‘Leveranciers slaan hier een slaatje uit’
“Er wordt blijkbaar veel verdiend aan de asielzorg, door alle partijen”, concludeert emeritus hoogleraar Richard Janssen. Dat er uiteindelijk extra partijen gecontracteerd moeten worden, zegt volgens hem iets over de manier waarop de zorg is georganiseerd. “Het moet zogenaamd zo zuinig mogelijk, maar uiteindelijk is het duurkoop voor de overheid en slaan leveranciers hier een slaatje uit.”
Maart 2023. Negen maanden na de vorige noodoproep van de inspecties lukt het nog steeds niet om asielzoekers en vluchtelingen in Nederland de medische zorg te bieden waar ze recht op hebben. De gezondheidsinspectie stelt deze maand opnieuw vast dat er urgente risico’s bestaan voor de individuele gezondheid van asielzoekers.
Medische intake voor plaatsing van asielzoekers in crisisnoodlocaties ontbreekt nog steeds en in die locaties hebben asielzoekers vaak alleen toegang tot ‘niet uitstelbare medische zorg’, terwijl het verblijf maanden tot een jaar duurt. Afspraken hoe hiermee om te gaan, ontbreken. Ook de overdracht en inzage van medische dossiers is nog steeds een issue.
Tijd om de problemen rustig op te lossen is er niet. Al op korte termijn wordt gevreesd voor een tekort van duizenden opvangplekken, als na de winter weer meer asielzoekers zich melden in Ter Apel.
Verantwoording en reacties
Voor dit artikel spraken Platform Investico, Trouw en De Groene Amsterdammer met tientallen artsen, verpleegkundigen, doktersassistenten, medewerkers van de telefoonlijn en andere betrokkenen zoals locatiemanagers en ambtenaren. Veel van hen wilden anoniem blijven omdat ze nog in de zorg of asielketen werkzaam zijn. Al hun namen en gegevens zijn bekend bij de redactie. Ook de echte naam van Sara is bij de redactie bekend.
Het Coa is verantwoordelijk voor de toegang tot medische zorg voor asielzoekers. Het opvangorgaan stelt dat het zelf wordt gefinancierd op basis van het aantal asielzoekers dat feitelijk in de opvang verblijft, en dit daarom het uitgangspunt was voor de financiering van zorg. De contractpartijen zijn verantwoordelijk voor het organiseren van de zorg op locatie en voor het zorgpersoneel. Eventuele klachten hierover zouden bij deze organisaties bekend moeten zijn.
GZA (Arts en Zorg) noemt zichzelf in een reactie ‘uiterst flexibel’ en zegt dat het in ‘zeer veel gevallen is gelukt om binnen afzienbare tijd de huisartsenzorg op nieuwe locaties in te richten’. Ook heeft het bedrijf naar eigen zeggen een realistische begroting ingediend bij de aanbesteding. ‘Kwaliteit was de primaire factor waarop is besloten’.
Just4care zegt dat haar zorgverlening ‘nu een goed niveau heeft bereikt’ en overeenkomt ‘met de zorg die alle Nederlanders ervaren’. Het bedrijf ‘herkent zich niet in het geschetste beeld’ en zegt dat medewerkers ‘duidelijke mondelinge en schriftelijke uitleg’ krijgen.
Arts & Specialist zegt in een reactie ‘vanzelfsprekend gekwalificeerde artsen te werven’.
Lees ook:
Spreidingswet asielzoekers gaat ongewijzigd naar de Kamer, ondanks forse kritiek
De spreidingswet gaat ongewijzigd naar de Tweede Kamer, ook al heeft de Raad van State forse kritiek. Staatssecretaris Eric van der Burg (asiel) denkt dat hij een aangepaste wet ‘niet door de Tweede Kamer had gekregen’.
Inspectie, hulpverleners en gemeenten slaan alarm: kinderrechten in geding op gezinslocaties
De leefsituatie voor kinderen van uitgeprocedeerde gezinnen is onhoudbaar, zeggen de Onderwijsinspectie, gemeenten, hulpverleners en andere betrokken instanties. Door de opvangcrisis verslechtert de situatie.
