Huis Etty Hillesum
Sloop dreigt voor huis Etty Hillesum in Amsterdam
De gemeente Amsterdam dreigt een vergunning te geven voor de sloop van de woning van Etty Hillesum, de bekende chroniqueur van de eerste oorlogsjaren. Historici en buurtbewoners proberen dat tegen te houden. ‘Dit is een belangrijk stuk erfgoed, dat al een monument had moeten zijn.’
Het huis van waaruit Etty Hillesum haar dagboeken schreef, gelegen aan het Amsterdamse Museumplein, dreigt gesloopt te worden. De eigenaar, een vastgoedinvesteerder, wil het herenhuis uit 1901 slopen en vervangen voor nieuwbouw. Hillesum woonde hier zes jaar, tot ze op haar 29ste vertrok naar Westerbork en later werd vermoord in Auschwitz. Vanachter haar bureau op de tweede verdieping schreef de Joodse Amsterdamse haar dagboek, dat jaren later een wereldwijde bestseller zou worden.
Buurtbewoners, historici en kenners van Hillesums werk zijn verbijsterd. De vergunning voor de bouwplannen moet nog beoordeeld worden door de gemeente Amsterdam. Maar buurtbewoner Annemieke Bieringa maakt zich daar grote zorgen over nadat ze met ambtenaren heeft gesproken. “Ik kreeg te horen dat er een grote kans is dat ze goedgekeurd worden.” Behalve Hillesums woonhuis aan de Gabriel Metsustraat 6 zouden nog twee aanleunende panden plaats moeten maken voor de nieuwbouw.
De heilige van het Museumplein
Etty Hillesum (1914-1943) vergaarde internationale roem als chroniqueur van de eerste oorlogsjaren. Ze is geliefd om haar literaire gaven, en bewonderd om haar geestkracht in de antisemitische tijd waarin ze leefde. Wijlen journalist J.L. Heldring, oud-hoofdredacteur van NRC Handelsblad, noemde haar ‘De heilige van het Museumplein’. Omdat zij ‘in staat was zonder haat te zijn’.
Desalniettemin heeft Hillesums woning nooit de monumentenstatus gekregen, en is ze dus niet wettelijk beschermd tegen sloop. ‘Doodzonde’, zegt architectuurhistoricus Wouter van Elburg van de Universiteit van Amsterdam. Samen met historicus en hoogleraar Hanneke Ronnes (Universiteit van Amsterdam en Universiteit van Groningen) nam hij het initiatief voor de website Amsterdamsloopt.nl, waarop ze de grootschalige sloop van historische panden in kaart willen brengen. Hij spreekt ook namens de Erfgoedvereniging Heemschut.
De gemeente mag dit pand niet verloren laten gaan, zegt Van Elburg. “Dit is een belangrijk stuk erfgoed, dat al een monument had moeten zijn. Niet alleen vanwege de cultuurhistorie en de verbintenis met Hillesum, maar ook omdat het oorlogserfgoed is. Daar zouden we voorzichtig mee moeten omspringen.”
Groot probleem
Daarnaast heeft de woning architectonische waarde, zegt Van Elburg. “Maar toen in Amsterdam midden jaren negentig in kaart gebracht werd welke gebouwen monumentale kwaliteiten bezitten, werd van de negentiende-eeuwse ring de waarde nog niet zo ingezien. Er zijn meer panden uit deze tijd die nu gesloopt dreigen te worden: een groot probleem.”
Voor de buurtbewoners gaat het ook om praktische gevolgen van de bouwplannen. Zij vrezen wateroverlast, en verlies van zonlicht en uitzicht. Ook vinden ze dat de nieuwbouw het uiterlijk van het Museumplein aantast. Annemieke Bieringa woont vlakbij en poogt al een jaar om de bouwplannen tegen te houden. “Het gaat om prachtige panden, van ruim een eeuw oud. Ik kan niet begrijpen hoe ze dit laten gebeuren, zo pal tegenover het Concertgebouw.”
Historisch besef
Ook schrijfster Janny van der Molen, die samen met Hillesum-kenner Klaas Smelik ‘Ik zou lang willen leven’ schreef, een jeugdboek over het leven van Hillesum, is verbijsterd door de sloopplannen. Ze hoopt dat het historisch besef tijdig indaalt bij de gemeente Amsterdam. “Dit is de plek waar je het dichtst bij haar kan komen. Ik ga daar dikwijls gewoon even staan, dan kijk ik omhoog.”
In Hillesums werk gaat het vaak over de woning aan het Museumplein, vertelt Van der Molen. “In een van haar laatste brieven uit Westerbork vraagt ze aan een vriendin: ‘en groet je mijn lieve bureau, de beste plek op deze aarde?’”
Lees ook:
Etty Hillesum, vrijgevochten heilige
Het had niet veel gescheeld of Etty Hillesum was vergeten. Inmiddels is de in Auschwitz gestorven schrijfster wereldberoemd. ‘Ze overleefde bijna een halve eeuw stilte.’
Etty Hillesum smokkelde kinderen Kamp Westerbork uit, ook al was ze tegen onderduiken
In de Joodse gemeenschap is juriste en schrijfster Etty Hillesum (1914-1943) omstreden omdat ze tegen onderduiken was. Maar in de laatste maanden van haar leven veranderde ze van gedachten, blijkt uit opgedoken notities van een verzetsheld. Samen met hem smokkelde ze kinderen uit kamp Westerbork.
