Achternaam aanpassen
‘Slavennamen’ kun je straks gratis veranderen: ‘Het is best een stap, opeens heet je anders dan je broers’
In hedendaagse achternamen als Vlijtig of Bekoorlijk klinkt nog altijd het slavernijverleden door. Binnenkort kan iedereen gratis zo’n naam veranderen. ‘Ik ben terug bij de mensen van wie ik ooit gescheiden werd.’
Zo’n 27 jaar lang droeg Christa Wongsodikromo (28) de achternaam Soeters. Vorig jaar nam ze de naam van haar Javaanse voorouders aan. “Een naam toont je persoonlijke geschiedenis”, zegt Wongsodikromo. “Soeters was onlosmakelijk verbonden met kolonialisme in Suriname, ik wilde er vanaf.”
Iedere Nederlander mag binnenkort gratis een ‘slavennaam’ laten veranderen. Utrechters kunnen namen die verwijzen naar het slavernijverleden al langer wijzigen, maar slechts één iemand deed het. Een naamsverandering is ingrijpend en sommige nazaten van tot slaaf gemaakten zijn juist trots op hun naam.
‘Onze culturele identiteit werd weggepoetst’
Over hoe een ‘koloniale’ naam een stempel op je drukt, kan Christa Wongsodikromo meepraten, ook al stamt ze niet af van tot slaafgemaakten. Een deel van haar familie werd – na de slavernij – als contractarbeider vanuit Indonesië naar Suriname verscheept. Uiteindelijk adopteerde een Nederlands missionariskoppel haar vader. Zo kwam hij in Nederland terecht, en heette voortaan Soeters.
“Zonder kolonialisme hadden we nooit de naam Soeters gehad”, zegt Wongsodikromo. “Onze culturele achtergrond is weggepoetst.” Het moment dat Wongsodikromo in haar paspoort stond noemt ze ‘onbeschrijfelijk’. “Ik ben terug bij de mensen van wie ik ooit gescheiden werd. Eindelijk.”
Voor afstammelingen van tot slaafgemaakten spelen ook grote vragen rondom hun namen. Na de afschaffing van de slavernij kregen tot slaafgemaakten nieuwe namen, die vaak verwezen naar een plantage of slavenhouder. Vandaar de term: slavennaam. Sommige klinken Nederlands, maar zijn dat niet. In online archieven kan iedereen op zoek naar de oorsprong van zo’n naam. Soms staan er plantages bij.
Niet direct het verleden uitwissen
Marian van der Klein van het Verwey-Jonker Instituut deed onderzoek naar deze registers voor naamsverandering. Ze snapt dat mensen niet zomaar afscheid nemen van hun naam. “Het is best een stap, opeens heet je anders dan je broers en zussen, bijvoorbeeld”, zegt Van der Klein. “En de ‘slavennaam’ is alweer generaties jouw familienaam.” Tijdens het onderzoek merkte ze dat nazaten het verleden niet direct willen uitwissen, door hun naam te veranderen.
In achternamen als Wildeman en Onderwerping klinkt het verleden door in Nederland, concludeerde premier Rutte deze week in een brief over de slavernijexcuses aan de Tweede Kamer. Nazaten hoeven voortaan niet meer langs de psycholoog om te bewijzen dat ze last hebben van hun koloniale achternaam.
Er zijn genoeg namenarchieven om uit te vinden of een naam verband houdt met de slavernij. Vooral over Suriname is veel bekend, na de formele afschaffing van de slavernij in 1863 werden alle nieuwe namen geregistreerd. Bij andere voormalige koloniën van Nederland ligt het ingewikkelder. Op Curaçao ging bijvoorbeeld veel verloren bij een archiefbrand. Van Indonesië weten we weinig. Dat land had tot de 20e eeuw geen bevolkingsregister.
Waar komen de namen vandaan?
Op Curaçao doopten missionarissen tot slaaf gemaakten. Zij kregen dan een katholieke voornaam en achternaam, afgeleid van een beschermheilige. Bekende voorbeelden zijn De Lima of Martina. Toen slaven vrijgemaakt werden, werd de voornaam van een grootmoeder toegekend als achternaam. Veelal behielden ze deze naam. Sommigen kregen de achternaam van een slavenhouder, maar dan verbasterd, zoals Elsvevijf wat verwijst een naar Elsevier, een gouverneur van het eiland.
In het Surinaamse register duiken veel (verbasterde) Nederlandse woorden of plaatsnamen op als achternaam van vrijgemaakte slaven. Provinsie bijvoorbeeld. Of: Chocolade. De nieuwe naam werd doorgaans bedacht door de koloniale bestuurders of plantagehouders en dat is soms goed terug te zien. Hugos Gift, Dankbaar en Carolinas Wil.
Weinig witte Nederlanders weten dat, zegt onderzoeker Van der Klein. “Maar dat is de laatste tijd snel aan het veranderen.” Ook denkt ze dat steeds meer nazaten van tot slaaf gemaakten inmiddels nadenken over een naamsverandering. “De optie is er nu, maar een keuze maken kost tijd.”
Ook Christa Wongsodikromo (28) vermoedt dat meer nazaten een naamsverandering overwegen. “Het bepaalt toch je achtergrond, wie je bent.”
Lees ook:
Slavernijrechtszaken in de kiem gesmoord door retorisch vernuft van Rutte
Door een slimme truc in het slavernijexcuus zijn er eigenlijk amper tot geen mogelijkheden tot juridische stappen voor nazaten, ziet rechtsfilosoof Wouter Veraart.
