Rutte: diepe excuses voor extreem en stelselmatig geweld in Indonesië

Premier Rutte heeft namens de voltallige regering (inclusief de koning) ‘diepe excuses’ gemaakt aan de Indonesische bevolking voor het extreme geweld door Nederlandse militairen tijdens de onafhankelijkheidsoorlog van 1945-1949. De premier deed dat naar aanleiding van de publicatie donderdag van een uitgebreide studie van drie wetenschappelijke instituten (NIOD, KITlv en NIMH).

De conclusies van dat onderzoek zijn ‘indringend en confronterend’ aldus Rutte in een serene verklaring die hij aflegde in Brussel, waar hij is voor een EU-Afrika-top. Een ‘treurspel van gemiste kansen’, noemde hij de donkere periode in de Nederlandse geschiedenis.

“De belangrijkste conclusies van het rapport zijn hard, maar onontkoombaar en het kabinet onderschrijft die conclusies. We moeten de beschamende feiten onder ogen zien. In de jaren 1945-1949 voerde Nederland een koloniale oorlog in Indonesië, waarin, zoals de onderzoekers zeggen, sprake was van ‘stelselmatig en wijdverbreid gebruik van extreem geweld’; tot marteling aan toe. Extreem geweld, dat in de meeste gevallen onbestraft bleef.

“De heersende cultuur was er een van wegkijken, afschuiven en een misplaatst koloniaal superioriteitsgevoel. Dat is, zelfs na zoveel jaren, een pijnlijke constatering en we moeten ons dat aantrekken.”

Niet slechts incidenten

Tot nu toe was het officiële standpunt van Nederland nog steeds in lijn met de zogeheten Excessennota uit 1969, van het kabinet De Jong. Daarin erkende Nederland weliswaar dat er misstanden zijn geweest, maar wordt gesteld dat de krijgsmacht als geheel zich in Indonesië correct heeft gedragen.

Dat die oude bevindingen niet kloppen met de werkelijkheid, “moeten we ruim een halve eeuw later voluit erkennen, door vandaag afstand te nemen van die conclusie”, aldus Rutte.

In maart 2020 heeft koning Willem-Alexander tijdens een bezoek aan Indonesië al excuses gemaakt voor ‘geweldsontsporingen van Nederlandse kant in de jaren 1945-1949’. De nieuwe onderzoeken zijn wat de huidige regering betreft aanleiding om daar nog een schepje bovenop te doen. “Voor het stelselmatige en wijdverbreide extreme geweld van Nederlandse zijde in die jaren en het consequent wegkijken door vorige kabinetten, maak ik vandaag namens de Nederlandse regering diepe excuses aan de bevolking van Indonesië.”

Verantwoordelijkheid ligt bij gezagsdragers

De premier onderstreept wel dat de primaire verantwoordelijkheid niet lag bij de militairen die zich schuldig maakten aan het excessieve geweld tegen de plaatselijke bevolking. “Nee, die verantwoordelijkheid ligt eerst en vooral bij de gezagsdragers van toen: de Nederlandse regering, het parlement, de krijgsmacht als instituut en de justitiële autoriteiten. In de eerste kabinetsreactie die vandaag naar de Kamer gaat, neemt het kabinet de volle verantwoordelijkheid voor hun collectieve falen, dat ten grondslag lag aan het extreme geweld in de beschreven periode.”

Het is nog niet helemaal duidelijk welke groepen in aanmerking komen voor eerherstel. Rutte had het over “ruim 2 miljoen mensen (in Nederland, red.) die op de een of andere manier zijn verbonden met de geschiedenis die dit onderzoek beschrijft. Voor sommigen geldt dat heel direct: voor de Indië-veteranen, voor de Nederlandse repatrianten en Indische Nederlanders, die naar ons land kwamen met de afschuwelijke herinneringen aan de Japanse bezetting en de periode die bij ons bekend staat als ‘Bersiap’ nog vers in het geheugen. En natuurlijk ook voor de eerste generatie Molukkers die in 1951 voet aan wal zette in ons land.”

Eerherstel voor de dienstweigeraars uit die periode ligt ingewikkeld, zei de premier, ‘omdat we te maken hebben met verschillende groepen’. Voor de kleine groep overlopers is eerherstel ‘niet aangewezen’, aldus Rutte. “Zij kwamen tegenover voormalige collega’s te staan.”

Dan is er een groep dienstplichtigen die weigerde naar Indonesië te gaan. Volgens Rutte hebben zij in Nederland al de correcte juridische procedures doorlopen. “Zij vallen dus niet onder de excuses voor veteranen.”

Tot slot is er ‘de meest kwetsbare groep’, van militairen die wel ten strijde trokken maar ter plekke dienst weigerden of deserteerden. Daarover is het lastig om in algemene zin uitspraken te doen, zegt Rutte, omdat in de meeste gevallen niet is te achterhalen of de weigering te maken had met het extreme geweld dat zij bij collega-militairen hebben waargenomen.

De volledige verklaring van Rutte is hier te lezen.

Lees ook:

De klokkenluider die gelijk kreeg over Indonesië. ‘Er werd verschrikkelijk gemarteld’

Zonder veteraan Joop Hueting was het onderzoek naar het Nederlandse geweld in Indonesië er misschien nooit gekomen. Wie was deze ‘bekendste klokkenluider van naoorlogs Nederland’?

Collectief wegkijken gaf Nederlandse militairen ruimte voor structureel, excessief en extreem geweld in Indonesië

Nederlandse militairen gingen zich in Indonesië aan extreem geweld te buiten. Dat geweld is nauwelijks bestraft, wat past in hoe Nederland zijn rol in de koloniale oorlog zag.