Voor wie een naaste heeft verloren, is Kerstmis vaak een beladen periode. Nergens ontkom je aan het gezellige samenzijn.
Het klinkt zo eenvoudig: vraag jezelf af waar je echt behoefte aan hebt als je voor het eerst Kerst viert zonder een dierbare. Maar rouwdeskundige Daan Westerink en haar broer hadden er jaren voor nodig om erachter te komen dat samenzijn na de dood van hun vader (hij stierf ook nog eens op eerste kerstdag) niet de beste manier was. “We zaten krampachtig bij elkaar, totdat we merkten dat we dat niet wilden. Mijn broer zoekt afleiding en gaat nu naar het buitenland. Ik ga met mijn gezin naar het kerstcircus, wat mijn vader ook zo leuk vond. Vóór en na kerst zie ik mijn broer.”
Ze is niet de enige die ermee heeft geworsteld. Kerstmis is bij uitstek een periode waarin leegte zo voelbaar is. Westerink: “De dagen zitten vol rituelen die je met elkáár beleeft. Wie verdriet heeft, voelt zich al gauw buitengesloten. Het lastige is dat we dat soms zelf doen. We voelen ons bezwaard, willen niet met ons verdriet de kerst van een ander verstoren. En de omgeving is vaak handelingsverlegen. Er is twijfel, mensen denken dat de rouwende niet op een kerstdiner zit te wachten. Dan gebeurt er niets.”
De moeilijke momenten vóór zijn
Als je in de rouw bent, moet je jezelf nu al afvragen hoe je de kerstdagen het liefst zou zien. De moeilijke momenten proberen vóór te zijn, is het beste advies dat Westerink kan geven. “Het kan best zijn dat je in je eentje op de bank naar de favoriete film van je partner wilt kijken, ook al is die overleden. Maar laat je niet verrassen. En realiseer je dat je kwetsbaar bent. Word je uitgenodigd voor een diner en je twijfelt, vraag dan of de ander het goed vindt als je dezelfde dag nog afbelt. De ene dag is de andere niet.”
Het beeld dat de eerste kerst zonder iemand de moeilijkste is, klopt niet per definitie. “Maar het is misschien wel de meest spannende. Soms kom je erachter hoe je het niet wilt. Dat je niet alleen wilt zitten of dat een feestje al snel te druk is. Doe je het volgend jaar dus anders.”
Anno 2022 is het lastiger dan vroeger om verdrietig de kerst in te gaan, vindt Westerink. “Tijdens de commercials op televisie draait alles om samenzijn. In de stad ontkom je er ook niet aan. Voorheen had je hechte buurtschappen en stond de omgeving voor je klaar. Tegenwoordig kennen we onze buren amper en wonen familie en vrienden te ver weg om even binnen te lopen.”
Die verandering heeft echter ook een mooie kant. Westerink ziet veel initiatieven voor mensen die niet samen kunnen zijn. “Omdat ze iemand zijn verloren, gevlucht zijn uit hun land of een scheiding hebben meegemaakt. Een fijne ontwikkeling, want we hebben Kerstmis natuurlijk heel groot gemaakt. Van origine gaat het om de geboorte van Christus, nu is het één groot familiefeest. We doen het onszelf aan dat die dagen dan ook moeilijk kunnen zijn.”
Tips om toch een goede kerst te hebben:
Doe aan zelfzorg, zonder na te denken over wat een ander van je plannen vindt. Wil je een paar dagen weg met kerst, ga gewoon.
Als je er behoefte aan hebt, vraag dan of je bij iemand mag aanschuiven. Het kan de ander zelfs opluchten, omdat diegene jou niet durfde te vragen.
Laat je heen en weer slingeren tussen tranen en mooie herinneringen. Je haalt daar kracht uit en wordt er zelfs blij van.
Monique Hertgers (56, Winterswijk): ‘Ik kan de reclames dit jaar niet aanzien’
“Mijn zusje Nicole overleed vorig jaar vlak voor kerst. De laatste twee maanden woonde ze bij ons in, omdat ze door de uitgezaaide kanker niet meer op zichzelf kon zijn. Nicole genoot enorm van de kerstsfeer. Op haar kamer hadden we een boompje neergezet. In de woonkamer tilden we haar met zijn tweeën op, zodat zij de piek kon plaatsen. We hebben champagne gedronken, oliebollen gegeten. Ze had er veel behoefte aan om gevoelsmatig het jaar met ons rond te maken. De laatste avond voor de euthanasie vond ik heftig. Wat eet je zo’n laatste keer met elkaar? Uit alles waaruit Nicole kon kiezen, werd het boerenkool.
Op zich zie ik niet heel erg op tegen de kerstdagen. Al kan ik de reclames van supermarkten, waarin gezinnen samen zitten te eten, dit jaar niet aanzien. Ik vind ze irritant, terwijl ik dat nooit heb gehad. Kerstliedjes storen me ook opeens, dat valt me op. Waarschijnlijk zal ik nu minder kerstfilms kijken, andere jaren vond ik dat juist leuk. Het gaat onbewust, denk ik. Hoewel het gemis van Nicole enorm zal zijn, kan ik niet zeggen dat Kerstmis een andere betekenis heeft gekregen. Zo voelt het nu tenminste niet, al was het vorig jaar heel raar. Leeg vooral.
Voor Nicole was Kerstmis heel belangrijk. Een week voor haar overlijden is ze nog met de Wensambulance naar een tuincentrum geweest. Voor mij zijn het dagen waarop je samen bent. Nu blijft er een stoel leeg natuurlijk. Op tweede kerstdag waren we vaak bij ons thuis. Dat doen we dit jaar weer, al gaan we vervolgens uit eten. Nicoles dochter komt ook en neemt een goede vriendin mee. Samen kunnen we mooie herinneringen ophalen. Want kerst is wel een moment om bij het verlies stil te staan. En om dingen te delen die je anders voor jezelf houdt. Misschien is dat wel prettig.
Afgelopen zomer zou Nicole vijftig zijn geworden. In de aanloop naar die datum was ik er enorm mee bezig, de dag zelf vond ik minder lastig. Op mijn Facebookpagina staat een profielfoto waarop we samen staan. Eigenlijk wil ik die er niet op laten staan, Nicole vond het altijd lastig om op de foto te gaan. Maar het voelt ook niet goed om ’m weg te halen. Dat kan ik niet.”
Willem Bogers en Sandra Kroes (beiden 40, Deventer): ‘Kerst lijkt nu minder belangrijk’
Willem: “We zijn dit jaar later met het regelen van dingen voor kerst. Waarschijnlijk omdat het na het overlijden van onze dochter Sophie minder belangrijk lijkt. We gaan wel ons best doen om te genieten hoor, ik denk met de gebruikelijke familiedingen. We hebben natuurlijk onze zoon nog, hij wil ook een leuke kerst hebben. Maar de dood van Sophie en van mijn vader zorgt er wel voor dat de beleving anders zal zijn. Zij waren toch twee van de belangrijkste mensen in ons leven.”
Sandra: “Sophie was zeer ernstig verstandelijk en meervoudig beperkt. Bij haar geboorte in 2014 leek ze gezond. Al snel bleek ze een zeer ernstige vorm van epilepsie te hebben. Daarnaast was ze blind en doof. Ze heeft zich nooit verder kunnen ontwikkelen dan een pasgeboren baby. Kerstmis met Sophie was ingewikkeld. Ze kon niet eten en deelnemen aan de gezelligheid. We zetten haar wel in de rolstoel aan tafel, tussen mij en onze zoon in, zodat ik haar in elk geval kon aanraken. Maar ze had er geen benul van, en we deden haar er ook geen plezier mee. Toch wil je dat je kind erbij hoort. Eigenlijk raakten we haar al kwijt toen ze epilepsie kreeg. We hebben haar nooit leren kennen, weten niet hoe haar karakter was.”
Willem: “Ze is op 31 mei overleden na een ernstige longontsteking. Ze kon haar slijm niet weghoesten. Door de medicijnen heeft ze gelukkig geen pijn geleden.”
Sandra: “Het is zo definitief, nu ze er ook fysiek niet meer bij is. We kunnen niet meer knuffelen, niet aan de haren ruiken. Deze maand vind ik dat extra confronterend. Sky Radio mijd ik bijvoorbeeld, maar op andere zenders ontkom je ook niet aan kerst. ‘It will be lonely this Christmas’ kwam deze week voorbij. Dat vond ik heel lastig.”
Willem: “Een tranentrekker eerste klas, als je zo’n jaar achter de rug hebt.”
Sandra: “We zullen zien hoe de kerstdagen zelf zijn. Misschien krijgen we het moeilijk, maar we leefden eigenlijk sinds Sophies geboorte al met de dag. We hebben geleerd met ups en downs om te gaan. Hopelijk kunnen we tussen het verdriet en gemis ook aan de mooie dingen terugdenken.”
Willem: “Zoals die ene keer dat we naar het strand van Schoorl zijn geweest. Opklaptentje mee, Sophie op schoot zodat ze met haar voetjes het zand een beetje kon voelen.”
Sandra: “Ja, dat was een unieke ervaring.”
Lees ook:
Trauma’s en rouw verwerken met nepvideo’s van overleden geliefden. ‘Een veelbelovende methode’
Met deepfake video’s, die nauwelijks meer van echt zijn te onderscheiden, worden grappen uitgehaald maar ze kunnen ook enorme schade aanrichten. Hoogleraar Theo Gevers heeft er vaak voor gewaarschuwd. Nu verkent Gevers de therapeutische mogelijkheden van deepfake.
