Rinus Otte, principieel, kritisch en nu aan de top bij het OM

Voor Rinus Otte (1961), de nieuwe voorzitter van het college van procureurs-generaal van het Openbaar Ministerie, vormt deze benoeming de kroon op een glansrijke juridische carrière. Daarin schuwde hij kritiek op de bestaande praktijk niet. Otte, tevens hoogleraar aan de Rijksuniversiteit Groningen, was al een tijdje plaatsvervangend voorzitter van het college en geldt als zeer ervaren.

Ottes loopbaan ging over veel treden binnen het justitieel apparaat, het OM en de wetenschap. Verrassend is zijn benoeming als opvolger van de vertrekkende Gerrit van der Burg daarom niet; al klinkt de laatste jaren geregeld kritiek, vooral vanuit de hoek van de advocatuur, dat het OM te veel een gesloten bolwerk is en daarom maar lastig tot vernieuwing komt. Van der Burg vertrekt omdat zijn wettelijke termijn van zes jaar erop zit.

IJdele strafrechters die vernieuwing in de weg staan

Een gesloten bolwerk of niet, Otte kan wel, desnoods snoeihard, zeggen waar het op staat. Dat blijkt uit meerdere momenten in zijn carrière. Als rechter in Assen publiceerde hij in 2010 bijvoorbeeld een genadeloze analyse van de strafrechtspraak in Nederland.

Natuurlijk is die overbelast door een rammelend overheidsbeleid, slechte wetgeving en te weinig middelen. Maar dat is niet het hele verhaal, betoogde Otte in zijn boek. Het ligt ook aan een krakkemikkige, bureaucratische organisatie bij de gerechten zelf. En aan sommige strafrechters, die zich lang niet altijd even professioneel gedragen, ijdel zijn en vernieuwing in de weg staan. Kijk eens in de spiegel en werk wat harder in plaats van al dat geklaag en gezeur, was Ottes boodschap aan collega’s.

‘Politici laten zich leiden door emoties’

En zo luchtte Otte, als procureur-generaal, ook desgevraagd zijn hart over het politiek bedrijf. Die maakt het werk van het OM, politie en justitie niet bepaald eenvoudiger. Zozeer laten politici zich leiden door emoties, zo weinig realiseren zij zich wat dat in de praktijk betekent, vindt Otte.

De uitbreiding van het spreekrecht van slachtoffers in rechtbank bijvoorbeeld is ‘allemaal terecht, invoelbaar en begrijpelijk’, zei hij in 2021 in deze krant. “Maar toch maak ik me zorgen.” Praktisch zitten er aan zo’n regeling voor het justitieel apparaat veel meer haken en ogen dan het parlement en het ministerie van justitie kunnen bevroeden. Terwijl dat apparaat toch al door zijn hoeven dreigt te zakken. Hoe zit het bijvoorbeeld met de privacy van slachtoffers? Wie gaat dat waarborgen? En hoe?

De wetgever gunt zichzelf noch justitie tijd tot bezinning, zo kwistig strooit die met regels, richtlijnen en wetten. Beter is het dingen op te sparen en dan weloverwogen tot degelijke wetten te komen die goed te handhaven zijn, vindt hij. “Ik ervaar dat als consumentisme”, aldus Otte over de Haagse politieke praktijk. “Dat past bij deze tijd, maar draait ook het apparaat dol.”

Otte maakte meer werk van het euthanasie-dossier

Want hoe wetgeving uitwerkt voor de samenleving, dáár draait het uiteindelijk om. Dat is cruciaal voor het draagvlak voor de instituties, noodzakelijk ook om zoiets als eigenrichting te voorkomen, redeneert hij. Wetten zijn er dus niet voor niets, die normeren de praktijk en moeten dus gehandhaafd worden.

Wellicht ook daarom maakte hij als procureur-generaal meer werk van het euthanasie-dossier dan zijn voorganger. Dat was nodig, vond Otte, omdat de euthanasiepraktijk leek weg te drijven van wat de wetgever in 2001 ooit had bedoeld. Steeds meer mensen vonden met hulp van de dokter de weg naar de dood, steeds minder zaken werden aan het OM ter beoordeling en, mogelijk, ter vervolging voorgelegd. Deugt de toepassing van de regels dan wel?

Het bracht Otte openlijk in conflict met de regionale toetsingscommissies, die toezicht houden op de euthanasiepraktijk. Maar de zaken waarbij het OM overging tot vervolging, zelfs tot de Hoge Raad aan toe, gaven wel de gevraagde duidelijkheid over wat wel en niet mag. “Het is toch vooral een juridisch discussie”, zei hij destijds over de machtsstrijd met de toetsingscommissies. Maar ook een discussie met principiële kantjes.

Lees ook:

‘Snelle wetswijzigingen zorgen alleen maar voor desillusies bij slachtoffers’

Een nieuwe wetswijziging moet zorgen voor betere bescherming van slachtoffers van delicten, maar het OM vreest een ander effect. Procureur-generaal Rinus Otte hoopt daarom dat politici pas op de plaats maken.

Procureur-generaal Rinus Otte: ‘Hoge Raad moet nu helderheid bieden’

Cassatie in de zaak tegen een verpleeghuisarts moet een uitspraak opleveren waar andere artsen ook wat aan hebben.