Rechter: Koninklijke Marechaussee mag niet etnisch profileren bij grenscontroles

In hoger beroep verbiedt de rechtbank Den Haag de Koninklijke Marechaussee (KMar) om mensen op basis van huidskleur of etniciteit te controleren aan de Nederlandse grenzen. De rechtszaak was aangespannen door onder andere Amnesty International en twee burgers.

In de rechtbank was de stemming emotioneel. Sommige aanwezigen hadden tranen in hun ogen toen de rechtbank de uitspraak voorlas. Eén aanwezige bedankte de rechter, die volgens hem geschiedenis had geschreven. Volgens advocaat Jelle Klaas, die de eisers bijstond, is er sprake van een ‘historische doorbraak’.

Mensen met een niet-witte huidskleur worden uit de rij gehaald

De rechter stelt dat de KMar bij grenscontroles wel degelijk discrimineert. Mensen met een niet-witte huidskleur worden uit de rij gehaald, witte mensen niet. De Nederlandse staat had in de zaak aangevoerd dat de KMar niet alleen selecteert op kleur. Ook andere kenmerken van een persoon kunnen ertoe leiden dat de KMar mensen controleert. Maar kleur kan een aanwijzing zijn van herkomst of nationaliteit, en daarom wilde de marechaussee de mogelijkheid houden om naar huidskleur en etnische kenmerken te kijken bij controles.

De rechter verwerpt deze argumentatie. Want, stelt de rechtbank, als het niet noodzakelijk is om op kleur te selecteren, kan de KMar ook zónder daarop te letten reizigers uit de rij halen voor controle. Ook vindt de rechter dat Amnesty gelijk had in haar stelling dat nationaliteit een juridische definitie heeft, en dat je aan iemands uiterlijk niet kunt afzien welk paspoort diegene heeft.

Tweederangsburgers

De rechter benadrukt dat mensen die uit de rij worden gehaald op basis van huidskleur, hieronder lijden. Op je huidskleur worden geselecteerd zorgt voor ‘pijn en frustratie'. Door dat soort praktijken kunnen Nederlanders met een niet-witte huidskleur zich ‘tweederangsburgers’ voelen, aldus de rechter.

Mpanzu Bamenga, die als burger deel uitmaakte van de groep eisers, is blij dat de rechter die gevolgen benoemde. Hijzelf werd na een reis naar Italië door de marechaussee uit de rij gehaald voor controle vanwege zijn donkere huidskleur. “De rechter erkent hiermee de pijn die heel veel Nederlanders voelen en de gevolgen die etnisch profileren heeft voor de samenleving.”

Politie en Belastingdienst

Bamenga denkt dat de uitspraak ook voor andere organisaties consequenties zal hebben. Bijvoorbeeld voor de Belastingdienst en de politie, die ook in opspraak kwamen vanwege etnisch profileren. “Die instanties zullen daarmee moeten ophouden. Het is nu duidelijk dat deze praktijk onrechtmatig is.”

Ook hoogleraar rechtssociologie Ashley Terlouw van de Radboud Universiteit wijst op de bredere maatschappelijke context van de uitspraak. “Er is al langer een maatschappelijk debat over dit onderwerp, ook in de Tweede en Eerste Kamer is het aangekaart. Het zal voor organisaties zoals de Belastingdienst dus niet erg schrikken zijn dat de rechter deze uitspraak doet.”

Etnisch profileren voorkomen

Terlouw, die sinds juli lid is van de Staatscommissie tegen Discriminatie en Racisme, prijst de fermheid van het hof. “De marechaussee heeft al gezegd dat ze bij controles niet meer zouden selecteren op ras. Maar de rechter maakte duidelijk dat het desondanks niet is uitgesloten dat het alsnog gebeurt, en stelde dus voor de toekomst een verbod in.”

Volgens Terlouw zal het de komende tijd de vraag zijn hoe etnisch profileren voorkomen kan worden. “Je kunt als organisatie uitdragen dat je het niet meer doet. Maar ervoor zorgen dat individuele agenten en grensbewakers het daadwerkelijk laten, is moeilijk. Het belangrijkste is dat de leidinggevenden weten dat het niet kan. En daar levert deze uitspraak een belangrijke bijdrage aan.”

De marechaussee gaat de uitspraak bestuderen, laat een woordvoerder weten. “En we gaan kijken welke consequenties dit heeft voor ons werk, nu in en de toekomst.”

Lees ook:

Rechtbank: etniciteit meewegen bij grenscontrole mag

Etnisch profileren aan de grens moet stoppen, vinden maatschappelijke organisaties. Zij spanden dit jaar samen met burgers een rechtszaak aan tegen de marechaussee. Maar de rechter geeft hun geen gelijk.

Hoorzitting Tweede Kamer raakt gevoelige snaar. ‘Etnisch profileren is een structureel probleem’

‘Het is een idee-fixe dat Nederland wit is, en dat alleen witte mensen hier rechtmatig verblijven’, stelt de Nationale Ombudsman, Reinier van Zutphen.