Racistische teksten Erasmusbrug: rechtsextremisme in Nederland steeds gangbaarder

Het Openbaar Ministerie maakte woensdag bekend een onderzoek in te stellen naar de racistische teksten op de Erasmusbrug. Volgens het OM is er sprake van discriminatie en zijn de uitingen strafbaar. Willem Wagenaar, die al twintig jaar onderzoek doet naar rechts(extremisme) en racisme in Nederland, zag niet eerder rechts-extremistische groepen erin slagen hun gedachtegoed zo publiekelijk te verkondigen als tijdens deze jaarwisseling.

Rond middernacht waren er op de brug leuzen te lezen als White Lives Matter en Vrolijk Blank 2023. Ook de zogenoemde Fourteen Words van de inmiddels overleden neonazi David Lane werden geprojecteerd: ‘We moeten het bestaan van ons volk en een toekomst voor blanke kinderen verzekeren’. De uitspraak is volgens Wagenaar een directe verwijzing naar de omvolkingstheorie, een wereldbeeld waarin de witte bevolking van (onder meer) Nederland structureel wordt benadeeld en zelfs in het voortbestaan wordt bedreigd door ‘omvolking’ of genocide.

Scheidslijn tussen de online- en de offlinewereld vervaagt

Het afgelopen decennium vonden aanhangers van extreemrechts vooral online weerklank, vertelt Wagenaar. Betogingen die wel in de offlinewereld plaatsvonden, bleven beperkt tot kleinschalige demonstraties, het uitdelen van pamfletten of kleine manifestaties bij moskeeën en asielzoekerscentra.

Tekst gaat door onder afbeelding.

Sinds een aantal jaar waarschuwen ook de Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten (AIVD) en de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV) voor de toenemende dreiging vanuit de extreemrechtse hoek. Het onlinekarakter van de groepering zou het voor de diensten lastig maken in te schatten wie er tot geweld over zou gaan, schreef de NCTV afgelopen november in een rapport. Voorbeelden van rechtsextremistisch geweld zijn er in Nederland wel. In 2016 bekogelden vijf mannen een moskee in Enschede met een brandbom.

Die scheidslijn tussen de online- en de offlinewereld lijkt in toenemende mate te vervagen, ziet Wagenaar. “Er ontstaan steeds meer groepen die online heel actief zijn én tegelijkertijd relatief veel jonge mensen weten aan te sporen tot activisme.” De White Lives Matter-groep, de extreemrechtse beweging die de actie op de Erasmusbrug heeft opgeëist, is daar volgens Wagenaar een goed voorbeeld van. Leden van de beweging schrijven op Telegram dat zowel Nederlandse als Duitse activisten uit de WLM-groep achter de gecoördineerde actie zitten.

Helpen bij het verspreiden van pro-blankepropaganda

De vaste kern van de beweging zou bestaan uit ongeveer tien tot vijftien mensen, die er via Telegram in slagen op een laagdrempelige manier mensen te mobiliseren. Zo is de enige voorwaarde om lid te worden van de beweging het helpen verspreiden van ‘pro-blanke’-propaganda, door onder meer posters en stickers te plakken. “Van Friesland tot Rotterdam. Je ziet de stickers door heel Nederland”, aldus Wagenaar.

De dag na oud en nieuw kondigde de WLM-beweging aan te willen continueren met acties op ‘andere grote locaties’. Via een poll op Telegram kunnen leden aangeven welke locaties hun voorkeur heeft. In de reacties worden onder meer het Binnenhof en de Dam tijdens de nationale dodenherdenking genoemd.

Wagenaar is benieuwd wat er met de groep gebeurt nu het Openbaar Ministerie heeft aangekondigd tot vervolging over te gaan. In het verleden trokken bedreigde rechtsextremistische groepen zich vaak terug in de anonimiteit. Als dat gebeurt, is de kans groot dat de groep uit elkaar valt. “Hoe onzichtbaarder je bent, hoe minder mensen er aansluiting vinden bij de groep”, legt Wagenaar uit.

Tegelijkertijd ziet Wagenaar dat WLM bij uitstek een platte netwerkorganisatie is, die allerlei mensen de mogelijkheid biedt om lid te worden. “Het zou mij daarom ook niet verbazen als we de propaganda de komende tijd op nog veel meer plekken tegen komen.”

Indirecte dreiging

Of de beweging wel of niet aan populariteit wint, is echter niet de grootste zorg van de onderzoeker. Kort na de lichtshow reageerde de jongerenorganisatie van Forum van Democratie opgetogen op het vertonen van de leuzen: ‘Mooi! Rotterdam begint het nieuwe jaar in ieder geval goed.’

Het verbaast Wagenaar dat het gedachtegoed weerklank vindt in de gangbare politiek. “Vroeger, in de schaduw van de Tweede Wereldoorlog, was het onmogelijk om je openlijk te associëren met teksten die expliciet refereren aan het neonazisme. Tegenwoordig krijgen dit soort geluiden meer ruimte en is het zelfs mogelijk voor een jongerenorganisatie om hier positief op te reageren.”

Lees ook:
Omvolkingstheorie van extreem-rechts wordt normaler, en dat is gevaarlijk

Complotdenkers die geloven dat de witte bevolking vervangen wordt door immigranten, duiken steeds vaker op bij mainstream (sociale) media, waarschuwt de coördinator terrorismebestrijding.

In Noord-Nederland is de extremist zelden een jihadist

Bij extremisme wordt vaak gedacht aan jihadisme, terwijl rechts-extremisme een groeiend probleem is. Regionaal onderzoek in Noord-Nederland van de Rijksuniversiteit Groningen brengt dit verschijnsel in kaart.