Patrick van Baalen (24) vangt al een jaar Oekraïners op in zijn kleine flat. Hij slaapt zelf in de woonkeuken, maar heeft daar helemaal geen moeite mee. ‘De bank ligt ook lekker.’
Patrick van Baalen (24) uit Ede loopt naar de deur van zijn tweekamer-appartement en pakt zijn jas, zonder aan zijn Oekraïense huisgenoten Volodymyr Kravtsov (18) en Oleksandr (34) te zeggen wat hij gaat doen. Eenmaal buiten vertelt hij dat hij elke avond naar een plek loopt waar buurtbewoners eten achterlaten voor minima. Meestal vindt hij daar wel een blik soep. Hij heeft liever niet dat de vluchtelingen die hij opvangt dat weten. “Ze hebben al genoeg aan hun hoofd”, legt hij uit, terwijl hij een pak druivensap uit een wit houten kastje pakt. “Zo’n pak kost in de supermarkt toch al gauw een euro.”
Sinds het begin van de oorlog zijn er talloze socialemediagroepen voor de opvang van Oekraïners. Mensen vinden elkaar daar vaak zonder tussenkomst van de rijksoverheid of gemeente. Het gaat ook een stuk sneller dan de werkwijze van een organisatie als TakeCareBnB, waarbij gastgezinnen eerst door een screening moeten.
Ook Van Baalen kwam via Facebook in contact met verschillende Oekraïense vluchtelingen. Hij hielp bijvoorbeeld twee vrouwen die dankzij hem een baan en nieuw onderdak vonden. In september kwam Volodymyr Kravtsov bij hem terecht, nadat Van Baalen online diens moeder had ontmoet. Ongeveer drie weken geleden kwam ook Oleksander bij hem wonen. Oleksander wil niet met zijn volledige naam in de krant vanwege zijn verblijfsprocedure in Nederland.
Onder een Ajax-dekbed
De twee Oekraïners slapen in de sober ingerichte slaapkamer – hoge kast, bed met-Ajax-dekbedovertrek. Van Baalen zelf bivakkeert in de woonkeuken. Het is vol, dat wel, maar, zeggen ze, dat hindert niet. De Oekraïners vinden het bed prima en de bank ligt lekker, zegt Van Baalen. “Voor de televisie val ik ook makkelijk in slaap.”
Kravtsov is student microbiologie in Nijmegen, een klein uurtje reizen vanuit Ede. In het weekend logeert hij bij zijn Oekraïense moeder, die een appartement heeft in Wassenaar. Elke dag zo ver reizen wil hij niet, en zo kwam hij afgelopen zomer bij Van Baalen terecht. Dichter bij de hogeschool.
De jongen leeft voor zijn studie en besteedt er zo veel tijd aan dat hij weinig van hem ziet, vertelt Van Baalen over Kravstov, die hij liefkozend ‘Vovo’ noemt. De Edenaar zit nu op een van de twee banken in de woonkeuken van zijn huis. Voor hem staat een asbak met klein Ajax-logo, waar hij af en toe zijn sigaret in aftikt. Op de andere bank zitten Kravstov en Oleksandr, de een met een pakje Marlboro en eigen plastic asbak, de ander met e-sigaret. In de vensterbank kijkt een bruine kat recht voor zich uit.
“We verschillen niet zoveel in leeftijd, maar het voelt toch alsof hij een zoon is”, zegt Van Baalen over Kravstov. ’s Ochtends smeert Van Baalen zelfs brood voor de student. Hij zorgt dat Vovo genoeg tijd heeft om te studeren, en overlegt met zijn moeder als Vovo zich weer eens lang terugtrekt op de slaapkamer. “Het was wennen”, zegt Van Baalen. “Ik dacht dat ik iets verkeerd deed, maar Vovo is gewoon graag alleen. Hij heeft ruimte nodig.”
“En ik hou niet van Nederlands voetbal en de videogames die jij speelt”, reageert Kravtsov. Hij kijkt naar de grote televisie en spelcomputer. Zijn sluike zwarte haar valt over de pootjes van zijn bril. Hij zegt blij te zijn met het appartement en vindt het niet erg dat hij een ander karakter heeft dan Van Baalen. “Bij mijn studie heb ik veel vrienden, er zijn internationale studenten en ook een aantal Oekraïners. Ik verveel me niet.”
Van Baalen: “Soms vraag ik me af of ik je niet meer richting de meisjes moet schreeuwen.”
Kravtsov glimlacht. “Nee joh, dit is wie ik ben.”
Kok in Rusland
Tot nu toe heeft Oleksandr – opvallend witte tanden, grote baard, snor – nauwelijks iets gezegd, maar hij veert op als Van Baalen hem uitdaagt voor een potje Fifa. Oleksandr kiest voor het Oekraïense Shakhtar Donetsk, Van Baalen klikt vanzelfsprekend op Ajax. Tijdens het spelen vertelt Oleksandr hoe hij de afgelopen tien maanden zonder geld overleefde.
“Ik ben zo blij om hier te zijn, ik heb het gevoel dat ik eindelijk verder kan”, zegt Oleksandr. Een jaar geleden werkte hij een tijdje in Rusland als kok en ingenieur. Zodra de Russische invasie in Oekraïne begon besloot hij te vluchten. De stad waar zijn familie woont lag vlak bij het front. Oleksandr durfde niet terug te gaan. Maar toen hij uiteindelijk het land verliet stond zijn paspoort vol met Russische stempels van de douane. In Denemarken waren die stempels voor de autoriteiten een probleem. HIj kreeg geen registratie in het land, geen geld en geen bankrekening. Vervolgens verbleef hij in België een tijdje bij een vriend, maar na een aantal maanden verzocht die hem te vertrekken. Ze zaten te dicht op elkaar, en Oleksandr was financieel volledig van hem afhankelijk.
Al die maanden onderhield Patrick van Baalen via Facebook contact met Oleksandr. Van Baalen wachtte op een kans om hem naar Nederland te halen, en een kleine maand geleden lukte het.
In Ede regelde Van Baalen binnen een dag de persoonsregistratie, een bankrekening en leefgeld voor Oleksandr. De Oekraïner krijgt, net zoals alle andere vluchtelingen uit het Oost-Europese land, ‘leefgeld’: een maandelijkse toelage van zo’n 360 euro van de gemeente voor kleding en eten. “Hij is nog wat angstig om het uit te geven”, zegt Van Baalen. “Al stond hij gisteren wel triomfantelijk met zijn pinpas en pincode te zwaaien.”
Geld
Van dat geld vraagt Van Baalen vrijwel niets, vertelt hij. Hij wil niet dat zijn gasten voor hun onderdak betalen, ze wonen immers niet bepaald in een villa.
Wat de Oekraïners niet weten, is dat Van Baalen zelf onder financieel bewind staat. Alleen onder die voorwaarde mag hij het appartement in Ede huren. Van Baalen heeft in het verleden mentale problemen gehad, waaronder een burn-out. Daardoor kon hij zijn rekeningen niet meer betalen. Zijn contract op zijn werk werd niet verlengd. Daarom heeft hij nu een uitkering. Twee keer per week maakt de financieel bewindvoerder 25 euro naar hem over. Daar moet hij het mee doen. “Je weet wat je hebt, en vooral ook wat niet. Het heeft geen zin daar lang bij stil te staan”, zegt Van Baalen. “Voor de opvang van Oekraïners krijg ik geen toelage.”
Zo weinig ruimte thuis, en zoveel geldzorgen. Waarom wil hij dan toch Oekraïners opvangen? Van Baalen: “Ik heb misschien minder luxe te bieden, maar zoveel gastgezinnen zijn er in Nederland niet meer over, een jaar na de invasie. En ik heb een vriend uit Oekraïne beloofd dat ik zijn volk zal helpen zolang het nodig is. Afspraak is afspraak.”
Van Baalen is trots dat hij iets heeft kunnen betekenen voor een aantal vluchtelingen. “Bij iedereen stel ik een doel.” Oleksandr moet bijvoorbeeld eerst een verblijfssticker van de IND krijgen. Die sticker is nodig om in Nederland te mogen werken. “Vervolgens gaan we een baantje zoeken”, zegt Van Baalen. “En een huisje met meer ruimte.”
En daarna een nieuwe gast, met nieuwe doelen? “Ik denk het wel”, zegt Van Baalen. “Het geeft mij ook een goed gevoel”
Het potje Fifa is ten einde: 3-0 voor Ajax. De televisie gaat uit.
“Wat gaan we eten?”, vraagt Oleksandr. Het blijft nog even stil, Van Baalen kijkt voor zich uit. “Pizza misschien?”, gaat de Oekraïner verder. “Ja misschien, dan moeten we even kijken straks”, reageert Van Baalen. “Of eigenlijk is het toch niet zo handig. Goed, we kijken straks wel”. Hij staat op. “Iets drinken misschien?”
De volledige naam van Oleksandr is bekend bij de hoofdredactie
Woonsituatie Oekraïense vluchtelingen
Slechts een paar duizend Oekraïense vluchtelingen verblijven nog bij mensen thuis. Het CBS kwam deze week met cijfers over de ‘woonsituatie’ van de 82.000 vluchtelingen die sinds het uitbreken van de oorlog naar Nederland vluchtten. Ruim de helft woont ‘niet zelfstandig’ of bij andere Oekraïners in huis. De meeste Oekraïners worden opgevangen door de desbetreffende gemeente in speciaal daarvoor omgebouwde panden. Ruim een kwart van de Oekraïense vluchtelingen woont inmiddels zelfstandig, dat wil zeggen: ze huren een appartement of verblijven in nieuw gebouwde huizen.
