Overheid moet onmiddellijk stoppen met verzamelen van gegevens vliegtuigpassagiers

De overheid verzamelt gegevens van alle vliegtuigpassagiers en bewaart die in een database. Iedereen die de afgelopen vijf jaar heeft gevlogen, zit met onder meer zijn geboortedatum, documentnummer, betaalgegevens, adresgegevens of gegevens van medepassagiers in die verzameling. Het doel is om terroristen en zware criminelen in de gaten te houden.

Deze gegevens worden gebruikt door de douane en de Passagiersinformatie-eenheid Nederland. Politie en andere opsporingsdiensten kunnen gegevens uit deze database opvragen als ze die nodig denken te hebben in een strafrechtelijk onderzoek.

Maar in de database zit veel te veel informatie van veel te veel mensen die helemaal niets te maken hebben met criminelen en terroristen, zegt de Autoriteit Persoonsgegevens (AP). De overheid mag die gegevens helemaal niet op deze manier verzamelen en opslaan en moet daar onmiddellijk mee stoppen. Minister Yeşilgöz (justitie en veiligheid) moet binnen twee weken laten weten hoe ze dat gaat doen.

Al eerder gewaarschuwd

Dit bevel kan voor Yeşilgöz niet als een verrassing komen. Al in 2022 liet privacywaakhond AP haar weten dat ze de wet overtrad door gegevens van alle vliegtuigpassagiers te verzamelen. Toen wilde de autoriteit nog niet handhaven, omdat er nog een procedure liep over deze gegevens bij het Hof van Justitie van de EU.

Die procedure is nu afgerond. Het EU-hof oordeelde in juni onder meer dat overheden alleen data mogen opslaan van mensen die iets te maken hebben met terrorisme of zware criminaliteit. Ook hamerde het Hof er op dat overheden de mensenrechten van alle vliegtuigpassagiers moeten blijven respecteren. De Nederlandse AP ziet in het Europese oordeel de bevestiging dat Nederland onrechtmatig data verzamelt.

Aan de schandpaal

Het is niet de eerste keer deze week dat de overheid een tik krijgt op de vingers als het gaat om privacybescherming van burgers. Maandag was het de minister van economische zaken en klimaat, Micky Adriaansens, die een waarschuwing kreeg. Zij wil dat de Kamer van Koophandel een lijst gaat publiceren van mensen die geen bedrijf meer mogen leiden. Zo’n bestuursverbod kan bijvoorbeeld opgelegd worden wegens fraude.

De waakhond waarschuwde het ministerie een jaar geleden al dat de overheid daarmee mensen ‘aan de schandpaal nagelt’. Wie een bestuursverbod krijgt opgelegd, krijgt al een straf, zegt de AP. Ze moeten bijvoorbeeld de gevangenis in en mogen jarenlang geen bedrijf besturen.

Het is volgens de privacywaakhond niet proportioneel of noodzakelijk om die mensen ook nog publiekelijk te schande te maken. Daar komt bij dat zo'n lijst voor altijd op het internet blijft rondzwerven. Ook lang nadat zo'n bestuursverbod weer is opgeheven.

Toch heeft minister Adriaanse heeft in januari laten weten dat zij het advies van de privacywaakhond niet opvolgt. Vandaar dat die nu de Tweede Kamer oproept niet in te stemmen met dit plan.

Datahonger

Het zijn symptomen van een probleem dat de datawaakhond eerder in zijn jaarverslag constateerde. Daarin stond dat de overheid te vaak met wetsvoorstellen komt waarin niet goed is nagedacht over de privacy van burgers.

Gegevens worden te vaak niet goed beschermd, schreef de AP in 2022. De overheid heeft een enorme behoefte om zo veel mogelijk data te verzamelen. Ook van mensen die nooit iets verkeerds hebben gedaan.

De autoriteit moet wetsvoorstellen toetsen aan de privacywet. Daarin staat bijvoorbeeld dat alleen die data mag worden verzameld die noodzakelijk is voor het doel dat een organisatie er mee heeft. Dat doel moet duidelijk geformuleerd zijn.

Lees ook:

Privacywaakhond ziet te grote datahonger bij de overheid

De overheid komt te vaak met een wetsvoorstel waarin de privacy van burgers in het geding is, constateert de Autoriteit Persoonsgegevens in het jaarverslag.