Oud-president Bolsonaro kondigt terugkeer naar Brazilië aan en wil zich weer in de politiek mengen

Is het een exil? Een sabbatical? Een vakantie? Met enige verbazing volgden Amerikaanse media de afgelopen tijd de gangen van Jair Bolsonaro. De man die tot begin vorige maand president van Brazilië was, wachtte de inauguratie van zijn opvolger Luiz Inácio Lula da Silva niet af, en nam begin januari de wijk naar de Amerikaanse staat Florida. Daar werd hij gespot terwijl hij in zijn eentje een kartonnetje fastfood leegat in een Kentucky Fried Chicken, was hij te gast bij die geestverwante andere ex-president, Donald Trump, en ontmoette hij soms wat Braziliaanse en Amerikaanse aanhangers. Een masterplan leek hij niet te hebben.

Ook verliep inmiddels het diplomatieke visum waarop hij, destijds nog staatshoofd, het land binnenkwam. Hij heeft een toeristenvisum aangevraagd maar of hij dat krijgt, is nog niet duidelijk. In de VS gaan politieke stemmen op om de ex-president niet langer bescherming te bieden nu hem in eigen land diverse rechtszaken en onderzoeken wachten. Het belangrijkste daarvan richt zich op zijn betrokkenheid bij de bestorming van 8 januari. Een menigte aanhangers van Bolsonaro drong toen overheidsgebouwen in de hoofdstad Brasília binnen, uit protest tegen de uitslag van de verkiezingen. Die had Bolsonaro nipt verloren van zijn linkse rivaal Lula.

‘Nationale leider van rechts’

Maar nu heeft Bolsonaro aangekondigd dat hij zelf terug zal keren naar Brazilië. In een interview met The Wall Street Journal zei hij deze week dat hij dat in maart zal doen. Hij wil zich opnieuw in de politiek mengen, en ziet zichzelf als de nationale leider van rechts – ‘er is op dit moment niemand anders’.

Dan moet hij wel zorgen dat hij niet vleugellam raakt, of zelfs achter de tralies verdwijnt, door de justitiële onderzoeken. In het interview toont hij zich daar verontwaardigd over. “Ik was er niet eens bij, en toch willen ze mij er de schuld van geven!”

Bolsonaro was inderdaad al in Florida, toen zijn aanhangers de overheidsgebouwen bestormden. Anders dan Donald Trump, die na zijn verkiezingsnederlaag twee jaar eerder een menigte aanhangers expliciet had aangemoedigd om op te trekken naar het Capitool, veroordeelde Bolsonaro de gewelddadige opstand vrij snel, zij het niet in heel krachtige termen. Maar de uitslag van de verkiezingen heeft hij nooit volmondig erkend, en in de anderhalf jaar voor zijn nederlaag zaaide hij alvast stelselmatig en zonder enig bewijs twijfel over de eerlijkheid van de verkiezingen.

Plannen voor een coup

In de afgelopen weken kwamen nog andere feiten in de openbaarheid die Bolsonaro in de problemen kunnen brengen. In het huis van zijn minister van justitie werd een scenario voor een coup aangetroffen, bedoeld voor als Bolsonaro de verkiezingen zou verliezen. Een Braziliaanse senator van zijn partij zei bovendien dat hij na de verloren verkiezingen door Bolsonaro was benaderd met plannen voor een coup.

Justitie in Brazilië zal dus blij zijn met de mogelijkheid om Bolsonaro te verhoren. Als hij inderdaad zijn woord houdt en terugkomt. Maar zijn aanwezigheid kan de nieuwe president Lula wel een politiek probleem opleveren. Want als de afgelopen verkiezingen iets hebben duidelijk gemaakt, is het wel dat zijn radicaal-rechtse beweging zich diep in de samenleving genesteld heeft.

Veel van zijn bondgenoten wonnen toen zetels en functies. Zeker bij de politie en de strijdkrachten zijn Bolsonaro-aanhangers oververtegenwoordigd. Sinds hij aantrad, heeft Lula veel politiechefs vervangen, in een poging om het apparaat te zuiveren van elementen die nog loyaal zijn aan de oud-president.

In Brazilië zelf kan Bolsonaro zich makkelijker mengen in die politieke strijd. Hij kondigde bovendien aan dat hij zich volgend jaar wil mengen in de lokale verkiezingen die dan in meer dan vijfduizend plaatsen worden gehouden. Hij ziet een rol voor zichzelf weggelegd als aanjager van rechtse kandidaten.

Lees ook:

Verdeeldheid over Lula en Bolsonaro tast familiebanden aan: ‘Waar ging het mis?’

De verhoudingen tussen aanhangers van de linkse president Lula da Silva en de extreemrechtse oud-president Bolsonaro in Brazilië staan na de bestorming van de overheidsgebouwen in Brasília op scherp. Twee Lula-aanhangers vertellen over hun ervaringen.