Ook jongeren die niets hebben uitgehaald komen op Amsterdamse risicolijst Top 400

Jongeren uit Amsterdamse achterstandswijken komen op de zogeheten Top 400-lijst terecht zonder dat zij iets strafbaars hebben gedaan. Dat komt deels doordat de gemeente Amsterdam heeft gewerkt met een algoritme dat toekomstig gedrag van jongeren voorspelt.

De Top 400 is een lijst met 400 jongeren uit Amsterdam die direct of indirect met de politie in aanraking zijn gekomen en die volgens de gemeente het hoogste risico lopen om later in de zware criminaliteit te belanden. Zij krijgen intensieve begeleiding om dat te voorkomen en staan onder toezicht van de politie, wat diep ingrijpt in het dagelijks leven. Zo worden jongeren vaker staande gehouden, krijgen zij meer politie aan de deur en zijn er overlegrondes met politie, school en hulpverleners.

In de praktijk komt dat neer op het stigmatiseren van tienergedrag, schrijven mensenrechtenadvocaat Jelle Klaas en postdoctoraal onderzoeker bij het Data Justice Lab aan de Cardiff University Fieke Jansen, in een rapport dat vrijdag is gepubliceerd. “Tenzij de gemeente Amsterdam de mensenrechten, discriminatie, toegang tot de rechter en privacykwesties kan aanpakken, moet ze de Top 400 in zijn huidige vorm en werking stopzetten”, stellen zij. Dat is een conclusie waar mensenrechtenorganisatie Controle Alt Delete zich bij aansluit.

Meer politie aan de deur

Het probleem van de Top 400 zit vooral in de manier waarop Amsterdam de jongeren selecteert. Een van die manieren was het algoritme van Prokid dat in 2016 tijdelijk is ingezet. Op basis van Prokid zijn 125 kinderen in de Top 400 terechtgekomen en twee jaar lang intensief en repressief begeleid.

Hulpverleners waarschuwden al eerder voor Prokid. Het is niet aan ouders uit te leggen, zo is te lezen in een van de bijna 500 documenten die onderzoeker Jansen en mensenrechtenadvocaat Klaas bij de gemeente Amsterdam, de stadsdelen, de politie Amsterdam-Amstelland en andere betrokken instanties opvroegen.

In het document uit 2016 legt een zogeheten buurtregisseur uit dat bij Prokid iemand niet zelf in de fout hoeft te gaan. “Het kan ook gedrag van iemand anders zijn waardoor er iets over iemand in het systeem staat. Criminaliseren we nu risicojongeren die we juist willen helpen?” vraagt de buurtregisseur zich af.

Criminaliteit voorkomen

Mireille Beentjes, woordvoerder van de landelijke politie, zegt dat de politie al doende leert hoe met het algoritme om te gaan. De ervaring in Amsterdam leerde dat Prokid alleen is bedoeld om te voorkomen dat iemand dreigt af te glijden richting criminaliteit, zegt Beentjes. “Dat betekent niet dat ze al crimineel zijn en zo moeten worden bejegend. Dat kwam in Amsterdam niet zo goed van de grond.”

Prokid is nog niet verdwenen. De landelijke politie werkt aan een vernieuwde versie waarin meer aandacht is voor ethiek en privacy. Daar zijn ook jongeren zelf bij betrokken. De bedoeling is om in het derde kwartaal van 2023 twee proeven te starten in Oost-Nederland.

Brede criteria

Al werkt Amsterdam niet langer met het algoritme, de problemen met de Top 400 zijn daarmee niet opgelost. Nog altijd is er volgens de onderzoekers sprake van stigmatisering en discriminatie. Dat komt onder meer door de politieke wens om hard tegen criminaliteit te zijn, stellen Jansen en Klaas. De criteria die gemeente en politie gebruiken zijn zo breed dat iemand al snel op de lijst komt. “Het kan zijn dat jongeren meerdere keren van school zijn gewisseld, of onder toezicht staan omdat hun ouders problemen hebben,” zegt Klaas.

Jansen en Klaas adviseren om politietaken en zorg te scheiden. Dus niet langer een agent die aanwezig is als er wordt gesproken over bijvoorbeeld school of schuldhulpverlening. Ook moet de gemeente volgens Klaas en Jansen meer luisteren naar de jongeren en hun ouders zodat zij uit kunnen leggen welke hulp nodig is. Werken met ProKid en andere algoritmen moet sowieso worden gestopt.

De gemeente Amsterdam laat weten dat het kennis heeft genomen van het rapport. Een inhoudelijke reactie volgt later, als de gemeente het rapport beter heeft kunnen bestuderen.

Lees meer:

Streng toezicht na stelen van blikje cola

Moeders doen in een documentaire hun verhaal over de Top 400. “Misschien helpt het, die ronde tafel, maar ik heb ook het gevoel dat het stigmatiseert. Je creëert nergens een veilige plek voor zo’n jongen.”