Nog altijd is de werkende vrouw onderwerp van discussie

De overheid is deze week een campagne begonnen die parttime werkende vrouwen meer uren moet laten maken. Die past goed in de Nederlandse traditie van aantrekken en afstoten, zegt auteur Suzanna Jansen.

Met een nieuwe campagne wil de overheid vrouwen overtuigen om langere werkweken te maken. Het is niet voor het eerst dat de Nederlandse overheid zich bemoeit met het leven van werkende vrouwen, zegt schrijfster Suzanna Jansen. Zij deed onderzoek voor haar boek De Omwenteling of de eeuw van de vrouw, het perspectief van de vrouw in Nederland in de afgelopen eeuw. Aan de hand van drie tijdsperiodes legt Jansen bloot hoe de overheid dit onderwerp aanpakte.

Het heden

‘Wil je meer werken? Laat het merken!’ Met die slogan probeerde de overheid deze week vrouwen met een parttime baan te stimuleren extra uren te werken. Er wordt vooral gemikt op vrouwen vanaf dertig jaar die op plekken werken met personeelstekorten, zoals de zorg. “Vrouwen die parttime werken in de zorg of het onderwijs zijn door hun werkgever al aan hun staart getrokken. Zij weten van de tekorten, maar krijgen het niet voor elkaar meer te werken”, zegt Jansen.

Twee op de drie moeders die parttime werken, zouden meer uren willen maken, blijkt uit de Emancipatiemonitor van het CBS. Dat lukt in veel gevallen niet, omdat een fulltimebaan niet kan worden gecombineerd met privétaken – zoals zorg en het huishouden, het zogenoemde ‘onbetaalde werk’. Ook blijkt dat maar een op de tien stellen werk en zorg gelijk verdeelt.

Vrouwen zijn dan ook niet het probleem, zegt Jansen. De randvoorwaarden die een langere werkweek voor vrouwen mogelijk kunnen maken, ontbreken. Zoals gratis kinderopvang, betere verdeling van de zorgtaken en goede lonen. “Vrouwen krijgen de maatschappelijke problemen op hun bord.”

De huidige campagne doet Jansen denken aan overheidscampagnes uit de jaren tachtig van de vorige eeuw. “Die hadden een ander doel dan deze. Het ging erom vrouwen te emanciperen, ze bewust te maken van hun mogelijkheden, die daadwerkelijk ruimer werden. De huidige campagne is om personeelstekorten op te lossen. Opportunistisch, in de lijn van de traditie.”

Het huisvrouwenideaal in de twintigste eeuw

De verantwoordelijkheid wordt niet voor het eerst bij vrouwen neergelegd. Aan het begin van de twintigste eeuw werd het iets gebruikelijker voor vrouwen buitenshuis te werken. In de decennia die volgden bleken werkende vrouwen een spannend onderwerp. En een waar de overheid zich altijd in mengde.

“Mijn moeder, geboren in 1922, was opgevoed om huisvrouw te zijn”, zegt Jansen. “Ze deed haar best zich daarnaar te schikken, dat maakte haar ongelukkig. Pas op haar vijftigste begreep ze door de tweede feministische golf dat ze ook naar iets anders mocht verlangen.”

Door de crisis na de Eerste Wereldoorlog, en de werkloosheid die daarbij kwam kijken, kwam er een einde aan de korte carrières van de de kleine groep vrouwen die werkten. Huishoudscholen werden opgericht en vrouwenbladen stonden vol tips voor opvoeden of schoonmaken.

Dat ging jarenlang door. Een nieuwe wet in de jaren dertig verbood gehuwde vrouwen te werken als rijksambtenaar. ‘Het is onfatsoenlijk voor een gehuwde vrouw om te werken’, werd gezegd. Nederland ging in diezelfde tijd opnieuw gebukt onder een zware crisis, weer was werkloosheid een groot probleem. “En dus werden vrouwen ontslagen. Ze pikten zogenaamd de banen in van mannen”, zegt Jansen.

Later, toen tijdens de Duitse bezetting steeds meer mannen werden afgevoerd of waren ondergedoken, bleken vrouwen weer nuttig in het werkende leven. Nog steeds kregen vrouwelijke ambtenaren hun ontslag als huwelijkscadeau, maar de jonge bruiden konden de dag erna terugkeren met een tijdelijk contract.

Dit jojobeleid is typisch volgens Jansen. Beleidsmakers verdedigden het wegdrukken van vrouwen op basis van idealen, zoals: ‘wie zorgt anders voor de opvoeding van het volk?’ Als vrouwen weer van pas kwamen, waren de goedkopere krachten weer welkom. “Ook nu zegt de overheid met de huidige campagne op te komen voor de economische zelfstandigheid van vrouwen, terwijl het eigenlijk om personeelstekorten gaat.”

De emancipatie van de vrouw later in de twintigste eeuw

Het huisvrouwenideaal, dat het grootste deel van de eeuw domineerde, stond in de jaren tachtig op instorten dankzij de tweede feministische golf. In 1975 werd het emancipatiebeleid opgezet en overheidscampagnes richtten zich op de emancipatie van jonge vrouwen.

Zo werd ‘Studeren is niet alleen voor heren’ een bekende campagne. Er verschenen affiches met foto’s van vrouwen waar teksten op werden gedrukt. ‘Mijn vader vond tandartsassistente echt iets voor mij. Ik dacht persoonlijk meer aan tandarts.’ Of ‘Mijn vriend vindt havo mooi genoeg, maar ik ben mijn vriend niet.’

‘Vrouwen gezocht voor mannenwerk’, luidt een andere campagne. In een reclamespot van Postbus 51 uit 1988 wordt een aanrecht gefilmd, waar een vrouw niet aan staat, maar als klusser onder ligt. Op een ander affiche van diezelfde campagne staat een vrouw afgebeeld, met de tekst: ‘Ik vlecht liever ijzer dan haar’.

Een bekende en geprezen voorlichtingscampagne van de overheid begint een jaar later: ‘Een slimme meid is op haar toekomst voorbereid’. De titel spreekt voor zich. “Vrijheid en zelfstandigheid zijn heilig voor mij”, zegt een vrouwelijke journalist in een reclamespot uit 1989.

“De campagnes vonden plaats in een andere tijdgeest. Ik rondde toen net het vwo af. Sommige meiden uit mijn klas werden een paar jaar stewardess en na hun huwelijk werden ze huisvrouw. Ze konden zich vaak geen andere toekomst voorstellen. De campagne sloot, anders dan de huidige, goed aan bij de ontwikkelingen toen”, aldus Jansen.

Lees ook:

‘Een slimme meid is op haar toekomst voorbereid’ keert terug, maar dan 21ste eeuws

VVD-Kamerlid Judith Tielen verwacht voor vrouwen veel van de gratis kinderopvang, maar voor die tijd is ook actie nodig. Zij riep op tot een campagne die maandag begint.