Hoe houden young elderly persons (yeps) hun leven vitaal en zinvol? Vriendschappen zijn letterlijk van levensbelang. De kunst is om ze te smeden als je nog gezond bent.
Jos en Pieter Ronner droomden al hun hele leven van een vrijstaand huisje in de polder, zo’n huisje als dat waarop Jos vanuit van haar ouderlijk huis uitkeek. Het werd een van de monumentale woonboerderijen rond de kasteelruïne van Batenburg, in het land van Maas en Waal: een dorp met zeshonderd inwoners. Niet in een polder, toch waren de Ronners op slag verliefd op het huis van Nelke, zoals het bekendstaat, naar de vorige bewoonster.
De Ronners verkochten na hun pensioen hun oude rijtjeshuis in Rosmalen, 30.000 inwoners, de plek waar hun twee zonen (nu 40 en 42) opgroeiden en waar ze vrijwel iedereen in de wijk kenden. En dat voor een avontuur in een mini-stadje – Batenburg heeft stadsrechten – waar ze niemand kenden. Je moet het maar durven. Het betekende dat zij een hele nieuwe vrienden- en kennissenkring moesten aanboren.
Het is een uitdaging waar young elderly persons (yeps) vaker voor staan, weet psycholoog en emeritus hoogleraar Nan Stevens (69). Om uiteenlopende redenen. “De eerste vrienden vallen weg door overlijden. Andere vriendschappen zijn verwaterd.” Denk aan de 77-jarige vrouw die nog fit is en van wandelen houdt, maar geen vrienden meer heeft die haar kunnen bijbenen. Of de weduwe die gepensioneerde stellen om haar heen ziet vertrekken voor gezamenlijke reizen. Of iemand met vrienden die ineens alleen nog op de kleinkinderen passen.
Het gevolg: veel vrije tijd en te weinig vrienden om die mee door te brengen. Nieuwe vriendschappen sluiten is vaak lastig, omdat leeftijdsgenoten hun netwerk al lang geleden hebben ingericht, zegt Stevens. De meeste vriendschappen worden gesloten tijdens de school- en studententijd.
Prijsvraag: Oud, daar moet een beter woord voor zijn
We worden als baby geboren, dan worden we peuter, kleuter, tiener, puber. Zodra we volwassen zijn, worden we naar kleur ingedeeld: we zijn bakfietsmoeder, laagopgeleide, conservatief, populist. Zijn we de 65 gepasseerd, dan lijken al die verschillen verdwenen en duidt men ons aan met één woord: oud. Of, eufemistisch, met senior of 65-plusser. En dat blijven we decennialang, tot onze dood.
Kortom: het huidige vocabulaire doet de ‘jongere oudere’ ernstig tekort. De nieuwe derde levensfase vaagt om nieuwe woorden. De redactie van Trouw bedacht de young elderly person (yep), maar er moeten mooiere woorden zijn. Heeft u een suggestie? Stuur uw taal-idee naar yep@trouw.nl, en een jury met columnist Nelleke Noordervliet, presentator van radioprogramma ‘De Taalstraat’ Frits Spits, taaldeskundige Ton den Boon en Pieter Hilhorst van de Raad voor de Volksgezondheid en Samenleving (RVS) beloont in oktober de winnaars.
Hier een kletsje en daar een kletsje
Hoe gaat het nu met de Ronners, drie jaar na hun verhuizing? “Als ik door Batenburg loop, is het altijd hier een kletsje en daar een kletsje”, zegt Jos (70), die vroeger werkte als casemanager bij een zorginstelling. Pieter (74), voormalig leraar Duits, zit in de toneelclub. Het zwaartepunt van hun sociale netwerk ligt in nu hun nieuwe woonplaats.
Wat hielp, is hond Lola. “Als we die niet al hadden, hadden we een hond moeten aanschaffen”, zegt Pieter. Bij het uitlaten kwamen ze steeds meer buren tegen. Ze stelden zich aan iedereen voor. Een bezoekje aan een dorpsbrunch deed de rest. Pieter schat dat ze zeker honderd Batenburgers kennen van naam en gezicht.
Jos stelde zich actief op. Zo reageerde ze op een oproep in het plaatselijke blaadje: de lokale leefbaarheidsgroep dreigde ter ziele te gaan. “Ik stuurde een mailtje: ik weet van niets, maar als ik iets kan betekenen, doe ik dat graag.” Jos kon meteen aan de slag: ze zette zich in voor een ‘struinpad’ in de omgeving. Het leverde haar een schat aan kennissen in het dorp op.
Later werd ze gevraagd voor een leesclub. “Die heeft me echte vriendschap gebracht”, vertelt ze. “In een leesclub leer je elkaar snel kennen. Soms kies ik iets uit dat anderen vreselijk vinden. Dan vragen ze door: wat vind je daar nou zo mooi aan?” Ze schaterlacht. “Als je vertelt over wat je in een boek ziet, dan zegt dat heel veel over jezelf. We waarderen elkaar, begrijpen van elkaar waarom we zijn zoals we zijn.”
Meer vrienden dan vroegere generaties
Pieter pakte het voorzichtiger aan. “Ik was geïnteresseerd in de erfgoedgroep en de commissie rond het kerkje hier. Daar heb ik eerst een beetje tegenaan geschurkt. Dan liet ik vallen dat het wel mijn interesse had, in de hoop dat ik uitgenodigd zou worden.” Die hints werden opgepakt. Ook de toneelgroep, die jaarlijks een klucht speelt in het dorpshuis, vroeg Pieter om mee te doen. “Ze hadden te weinig mannen”, weet hij. “We hebben veel plezier bij de wekelijkse repetities en na afloop gaan we borrelen we nog een half uurtje.” Ze repeteren nu voor een stuk dat Pieter heeft geschreven, voor een dorpsfeest op de ruïne. Een whodunnit, waarin Pieter als speurder optreedt.
Bij vroegere generaties gepensioneerden nam het contact met vrienden snel af met het klimmen van de jaren. Dat is niet meer zo, blijkt uit het onderzoek ‘De yep van tegenwoordig’ van I&O Research in opdracht van Trouw. Van de 70- tot 74-jarigen heeft vier op de tien dagelijks of wekelijks contact met vrienden, en acht op de tien zeker maandelijks. Dat is bijna net zoveel als bij de groep van 55 tot 59 jaar. “Vitale ouderen kunnen actiever zijn in vriendschappen”, verklaart Beate Volker, hoogleraar sociologie aan de Universiteit van Amsterdam.
Een 75-jarige heeft gemiddeld 14,5 mensen met wie hij een nauwe band heeft en die hij frequent ziet, zo blijkt uit cijfers van Lasa, een langlopend onderzoek naar ouder worden van de Vrije Universiteit. Daarmee heeft de huidige generatie een veel groter netwerk dan de vorige. Het netwerk van een 83-jarige in 2016 is in vergelijkbaar met dat van een 63-jarige in 1996. Daarbinnen neemt het aandeel van familieleden af, en dat van vrienden toe.
Tip van Beate Volker, hoogleraar sociologie
In drie stappen naar meer vrienden
“Heel veel mensen willen meer vrienden hebben. Wat moet je dan doen? Stap een: kijk in je adresboek wie je bent kwijtgeraakt. Wie heb je al een jaar niet meer gezien? Kijk of je die vriendschap kunt terughalen. Het is niet toevallig dat jullie vrienden waren. Stap twee: het is nog nooit zo makkelijk als nu om contact te leggen via websites. Stap drie: geef een etentje, en nodig drie mensen uit die je vraagt om allemaal iemand mee te nemen die je nog niet kent.”
Ouderen zijn niet eenzamer dan jongeren
Er is ook een groep (een op de twintig) die regelmatig meerdere dagen met niemand spreekt, zo blijkt uit het Trouw-onderzoek. Daarbij zitten vooral 70-plussers. Ook mensen met een minimuminkomen hebben beduidend minder vrienden dan de hogere inkomens.
Hoewel eenzaamheid voorkomt, zijn 66- tot 79-jarigen zijn niet eenzamer dan 18- tot 35-jarigen, blijkt uit onderzoek van Volker. Bij 80-plussers verandert dat. Het gebrek aan een partner of een slechte gezondheid zijn factoren die eenzaamheid verklaren, niet zozeer de leeftijd, zegt Volker. Maar beide komen onder tachtigers vaker voor.
Wat dat betreft is de derde levensfase, tussen het pensioen en het moment dat we afhankelijk worden van zorg, een cadeautje. We zijn vaak vitaal en hebben de tijd om hobby’s op te pakken, nieuwe mensen te ontmoeten en bestaande banden aan te halen. Doe dat, adviseert Volker. “Dat is een investering in de toekomst.”
Zo zien Jos en Pieter Ronner dat ook. “Op onze leeftijd is het belangrijk om contacten in de buurt te hebben”, vindt Jos. “Ik heb deze week nog een vriendin in het dorp, die fysiek in de penarie zit, een maaltijd gebracht. Je kunt niet steeds terugvallen op je kinderen als er wat is. Dan is het prettig dat er mensen om je heen zijn.”
Weinig vrienden hebben is ongezonder dan roken
Vriendschappen en andere sociale contacten op latere leeftijd zijn volgens onderzoekers letterlijk van levensbelang. Weinig vrienden en kennissen hebben is ongezonder dan roken, zo blijkt uit Amerikaans onderzoek. De wetenschappers bekeken de resultaten van zo’n 150 langlopende onderzoeken naar gezondheid. Die onderzoeken verschilden in looptijd, maar duurden gemiddeld zeven jaar. Ze keken naar de verschillen tussen mensen die overleden gedurende een onderzoek en mensen die aan het eind van de onderzoeksperiode nog leefden.
Wat bleek: wie betere sociale relaties heeft, heeft gemiddeld 50 procent meer kans om te overleven. Het verschil tussen mensen met een goed en een slecht sociaal netwerk is zelfs groter dan tussen excessieve drinkers en geheelonthouders, stellen de onderzoekers van de Brigham Young University en de University of North Carolina.
Nederlandse deskundigen onderschrijven die conclusie. Wie regelmatig met vrienden omgaat, heeft structureel een lager stressniveau, verklaart sociologe Volker. Daardoor werkt het immuunsysteem beter. Bovendien worden onze hersenen voortdurend geprikkeld door met anderen om te gaan.
Tip van Jos en Pieter Ronner
Doe als echtgenoten ook je eigen ding
Jos: “Bij mijn ouders was het mijn moeder die de contacten onderhield en mijn vader bungelde erbij. Toen mijn moeder wegviel, wist hij niet meer wat hij moest. Hij vroeg ten einde raad de bakker maar op de koffie, maar daar had die man geen zin in.”
Pieter: “Sommige stellen doen alles samen, maar wij trekken bewust ook gescheiden op. Wij hebben het altijd belangrijk gevonden om ook activiteiten zonder elkaar te doen. Onze opvatting: we zijn geen onlosmakelijke twee-eenheid. Ik zou het vreselijk vinden als mensen ons altijd in een adem Jos en Pieter zouden noemen.”
Omgaan met vrienden en kennissen levert volgens onderzoekers zelfs een grotere bijdrage aan ons gevoel van welzijn en geluk dan de omgang met volwassen kinderen. Dat komt vooral omdat we vrienden zelf kiezen. Bovendien vervullen vrienden een andere sociale behoefte. Waar kinderen en een partner ons volgens de wetenschap vooral affectie opleveren, geven vrienden en kennissen ons ook gedragsbevestiging: het gevoel onder gelijkgestemden te zijn, deel uit te maken van een groep.
Daarnaast hebben we status nodig: het gevoel dat we ergens in uitblinken. Die halen we uit ons werk, maar na het pensioen kunnen onze vrienden- en kennissenkring of het netwerk in onze woonplaats ons van status voorzien.
Praten over wat vriendschap betekent
Psychologe Stevens ontwikkelde de cursus ‘Zin in vriendschap’. Zelf geeft ze hem een keer per jaar aan een kleine groep vrouwen in haar woonplaats Nijmegen. Deelnemers praten over wat vriendschap betekent. Maar ook is het oefenen: een gesprekje met een vreemde bij een bushalte. Of ze vertellen in duo’s iets persoonlijks over zichzelf. “Zonder meteen oeverloos te praten”, voegt Stevens eraan toe, want ook dat kan wel eens een probleem zijn.
Vriendschap kun je leren, bewees Stevens met onderzoek: 60 procent van de deelnemers doet nieuwe vrienden op, twee derde heeft bestaande vriendschappen verbeterd in het half jaar na de cursus. De Vrije Universiteit ontwikkelde ook een online-variant, die eind dit jaar gratis beschikbaar komt. Daar is veel belangstelling voor: ruim honderd mensen hebben zich al aangemeld. Aan een eerdere experimentele versie deden zo’n 250 mensen mee.
“In een vriendschap kun je je als persoon manifesteren”, formuleert Pieter Ronner het aan de keukentafel in Batenburg. Hij heeft dat met een groep ex-collega’s: een vriendschap die er al was voor zijn pensioen. “Als we weg waren met een groep leerlingen, konden we bomen tot diep in de nacht. Nu eten we een paar keer per jaar samen, in verschillende samenstellingen. En dan hebben we het echt niet meer over school.”
“In een echt goede vriendschap kun je volledig jezelf zijn”, stelt Jos. “Ik heb al jaren één hele goede vriendin. Als wij bij elkaar zijn is het zo heerlijk makkelijk. Zij woont in de Achterhoek, we spreken elkaar iedere week via Facetime. Als ze in de buurt is, komt ze even langs voor koffie. Dat contact blijft gewoon, zelfs als we elkaar een half jaar niet zien.”
Een cursus leefplezier
Op Trouw.nl/yep vindt u alle uitkomsten van ‘De yep van tegenwoordig’, het onderzoek onder 55- tot 75-jarigen dat I&O Research deed in opdracht van Trouw. U kunt er de test doen: wat voor een yep bent u? Ook vindt u er onze podcast met Hans Marijnissen en Marten van de Wier, de makers van de cursus leefplezier. Die zesdelige cursus wijst u de weg naar een lang en gelukkig leven en verschijnt de komende weken op de site. Dit aflevering 5.
1 Hoe zorgen we voor onszelf?
2 Hoe gaan we wonen?
3 Blijven we werken?
4 Hoe gaan we dit betalen?
5 Hoe houden we interessante vrienden?
6 Hoe blijven we zinvol? Woensdag 2 oktober
Lees ook:
Vitale ouderen weigeren zich voor te bereiden op de zorg die ze later nodig hebben
De nieuwe generatie ouderen is onvoorbereid op de levensfase waarin zij afhankelijk worden van zorg. Hoewel de overheid zich steeds verder terugtrekt en de personeelstekorten in de zorg fors toenemen, gaat een grote meerderheid ervan uit dat de staat zich straks over hen ontfermt – ten onrechte.
