Nederland aansprakelijk gesteld voor leed in Griekse vluchtelingenkampen

De Nederlandse regering wordt door vier mensenrechtenorganisaties aansprakelijk gesteld voor de gevolgen van de EU-Turkijedeal. Zo laten Amnesty International, vredesorganisatie PAX, Defence for Children en Stichting Bootvluchteling maandag weten. “Door het sluiten van de deal heeft Nederland bijgedragen aan het leed in vluchtelingenkampen in Griekenland”, zegt Marjon Rozema van Amnesty International.

De EU-Turkijedeal werd in 2016 gesloten, toen veel vluchtelingen naar Europa reisden. Europa mocht vluchtelingen terugsturen naar Turkije in ruil voor zes miljard euro en een verruimde visumregeling voor Turken in Europa.

In de praktijk kwamen veel vluchtelingen met de boot aan op de Griekse eilanden en zaten daar lange tijd vast. Volgens de organisaties was er in de vluchtelingenkampen sprake van onder meer overbevolking, gebrek aan onderwijs en geschikt voedsel, lange asielprocedures, onveiligheid en fysiek en seksueel geweld.

Nederland is volgens de mensenrechtenorganisaties aansprakelijk, omdat de lidstaat als voorzitter van de Raad van de Europese Unie een belangrijke rol had bij de totstandkoming en uitvoering van de deal. Nederland had kunnen voorzien dat de deal tot mensenrechtenschendingen zou leiden in Griekenland. “Het was duidelijk dat de situatie in Griekenland en Turkije niet op orde was toen de deal werd gesloten. Ook toen het leed bekend werd, bleef Nederland de deal steunen”, zegt Rozema.

Als de Nederlandse regering haar verantwoordelijkheid niet erkent, spannen de organisaties een rechtszaak aan tegen de staat. De Europese Unie kan niet verantwoordelijk worden gehouden, zo oordeelde het Hof van Justitie van de EU al in 2017. De deal met Turkije is niet door de EU als geheel gesloten, maar met de afzonderlijke lidstaten.

‘Achter gesloten deuren’

“Het is niet kansloos, maar ik schat de kans klein in dat de organisaties een mogelijke rechtszaak winnen”, zegt Maarten den Heijer. Den Heijer is universitair hoofddocent Internationaal Recht aan de Universiteit van Amsterdam. “De rechter wil waarschijnlijk weten wat de inbreng was van Nederland bij de totstandkoming van de deal. Omdat onderhandelingen achter gesloten deuren plaatsvonden is daar weinig over bekend.”

Ook veroorzaakte de deal met Turkije niet direct de slechte omstandigheden in de Griekse kampen, meent Den Heijer. “De deal noodzaakt Griekenland niet om mensenrechten te schenden. Bij de uitvoering hebben lidstaten voldoende ruimte om mensenrechten te beschermen.” Daarnaast staat de deal bestaande regels die mensenrechten beschermen niet in de weg, zoals naar de Griekse rechter stappen, zegt Den Heijer.

Toch juicht Den Heijer de aanklacht toe. “Ik heb me buitengewoon geërgerd aan de manier waarop de deal tot stand kwam. We weten er heel weinig over en het Europese Parlement en de Nederlandse Tweede Kamer mochten er niks over zeggen. Dat is niet democratisch.”

Blauwdruk voor toekomstige deals

De organisaties kiezen er bewust voor de Nederlandse overheid nu aansprakelijk te stellen. Staatssecretaris Eric van der Burg zei onlangs dat het goed zou zijn een soort EU-Turkijedeal te sluiten met landen. Ook sprak premier Mark Rutte twee weken geleden met de Italiaanse premier Giorgia Meloni over een nieuwe deal met Afrikaanse landen. “We willen voorkomen dat de EU-Turkijedeal wordt gebruikt als blauwdruk voor toekomstige deals”, aldus Rozema.

Lees ook:

Hoe Moria een mensonwaardige en uitzichtloze hel werd

Liever de gevangenis dan de hel van kamp Moria. Het vluchtelingenkamp op het Griekse eiland Lesbos was al nooit een fijne plek maar veranderde de afgelopen jaren in een mensonwaardige en uitzichtloze hel. Correspondent Thijs Kettenis, die het kamp meermaals bezocht, legt uit hoe het zo ver kwam.