Investeringen
Na de mijnsluitingen investeerde de overheid op grote schaal in Limburg. Wat zijn de lessen voor Groningen?
De overheid nam rigoureuze maatregelen om Limburg na de mijnsluitingen economisch een toekomst te bieden. Historici trekken lessen voor Groningen: bouw een onderzoekscentrum voor duurzame energie, sticht een technische universiteit of verhuis het ministerie van justitie. ‘Het gaat om denken in decennia, niet jaren.’
De werknemers bij pensioenfonds ABP in Den Haag waren er in de jaren zestig niet blij mee: hun hoofdkantoor moest verhuizen naar het verre Heerlen. Maar de overheid was vastbesloten. Nadat minister Joop den Uyl in 1965 de sluiting van de mijnen in Limburg had aangekondigd, zouden tienduizenden inwoners van de provincie werkloos worden. Limburg moest ‘perspectief’ worden geboden, en vooral werkgelegenheid. Dus volgden forse maatregelen: Maastricht kreeg een universiteit en een academisch ziekenhuis, en naast het ABP verhuisden vanuit Den Haag ook kantoren van de belastingdienst en het Centraal Bureau voor de Statistiek naar de mijnstreek. In totaal werd tussen 1965 en 1990 naar schatting 7 miljard gulden (3,2 miljard euro) aan herstructurering van de regio uitgegeven.
Volgens economisch historicus Ben Gales (Rijksuniversiteit Groningen) en de op Limburgse mijnbouw gepromoveerde historicus Loek Kreukels kan de overheid hier inspiratie uit halen. De Parlementaire enquêtecommissie gaswinning oordeelde vrijdag dat de belangen van de Groningers ‘structureel genegeerd’ zijn. Nederland heeft een ‘ereschuld’ af te lossen. Naast compensatie van directe schade door aardbevingen, wil Den Haag er dan ook extra investeren om de leefbaarheid en het vestigingsklimaat te versterken.
Banen versus psychisch leed
Er zijn verschillen, Groningen is Limburg niet. De mijnsluiting raakte volgens Kreukels 75.000 Limburgers direct of indirect. “Het doel van de overheid was helder. Er moesten meer banen komen.” In Groningen is het niet de werkgelegenheid die de overheid moet compenseren – het gros van de Groningers werkt niet voor de Nam – maar eerder het psychische leed en het achterstellen van de bevolking.
Wel laat de situatie in Limburg zien dat ‘gigantisch veel geld’ voor verbetering kan zorgen. Hoewel Heerlen nog steeds slecht scoort op werkloosheid, scholing en ziekteverzuim, zijn de ‘perspectiefplannen’ van destijds toch redelijk gelukt. De werkloosheid in de voormalige mijnstreek was, na pieken in de jaren zeventig en tachtig, in de jaren negentig weer min of meer op nationaal niveau.
Wat kan de overheid Groningen bieden? “Kijk naar wat nu de sterke punten zijn in Groningen, en versterk die”, zegt Kreukels. Vooral op het gebied van duurzaamheid en energietransitie liggen er kansen – bijvoorbeeld in de Eemshaven, waar hard wordt gewerkt aan de ontwikkeling van groene waterstof. “Nieuwe technologieën zijn aan het begin nog niet erg winstgevend, dus moet de overheid in die eerste fase extra initiatief nemen.” Kreukels suggereert dat de overheid een onderzoekscentrum in Groningen kan bouwen, dat compleet is toegerust op alternatieve energie. “En dan met een financiële toezegging voor de langere termijn, bijvoorbeeld 25 jaar.”
Technische universiteit
Gales suggereert de oprichting van een technische universiteit. “Nederland staat te springen om technici van hoger niveau, dus dat kan interessant zijn.” Ook vindt hij het inspirerend hoe in de jaren zestig hele instellingen naar Limburg zijn verplaatst. “Je zou nu bijna zeggen: waarom moet een groot deel van de ministeries in Den Haag blijven, nu we hebben gezien hoe goed iedereen op afstand kan werken?” Het klinkt radicaal, geeft de economisch historicus toe, maar waarom niet het ministerie van justitie naar Groningen verplaatsen? “Dat is een mooi symbool, en verkleint ook nog de kloof tussen stad en platteland.”
Misschien is zo’n verhuizing niet heel realistisch, geeft Gales toe, maar de boodschap is wel dat de overheid moet denken aan investeringen voor de lange termijn. “Het gaat om denken in decennia, niet jaren.” Belangrijk is volgens de deskundigen ook dat de lokale politiek erbij betrokken wordt, net als destijds in Limburg. “Laat het provinciebestuur en lokale burgemeesters een rol spelen bij de verdeling van het geld.”
Daarnaast moet de overheid bij de investeringsplannen goed naar de gevoelens bij burgers luisteren. “Als je huis vol scheuren zit en in elkaar zakt, dan ben je niet geïnteresseerd in een high-tech onderzoekscentrum.” De kunst zal zijn om zowel direct als indirect te compenseren. “Want juist die langetermijninvesteringen zijn ook in het belang van burgers. Dit gaat over hun kinderen en kleinkinderen.”
Hoe gingen de mijnen destijds om met schade aan huizen van Limburgers?
Net zoals Groningers schade ondervinden door aardbevingen, kregen de Limburgers regelmatig scheuren in hun muren, vanwege de verzakking van de bodem. Waar Groningers jarenlang worstelen voor compensatie, hadden de Limburgers het relatief makkelijk. Historicus Loek Kreukels: “Bij de aanleg van de mijnen was bekend dat de bodem zou inzakken. De mijnen reserveerden miljoenen om dit te compenseren.” Bij beschadigde muren kwam een aannemer langs, die verstevigde het huis en plakte een nieuw behangetje. “Die kreeg een kopje koffie en zei dan: tot volgend jaar.”
Tegelijkertijd toont de situatie in Limburg dat schade veel langer kan doorwerken dan is gecalculeerd. Bij de sluiting werden potjes geld en regelingen gemaakt voor een periode van twintig jaar. “Maar nu heeft Limburg hier nog steeds last van. Een paar jaar geleden stortte een winkelcentrum in Heerlen bijna in, en in Kerkrade zijn nu weer zorgen over sinkholes.” Ook dit is een les voor de overheid nu, zegt Gales. “De aardbevingen in Groningen kunnen decennialang doorgaan, dus zorg voor beleid en compensatie op de lange termijn.”
Lees ook:
Pas als de aanbevelingen opgevolgd worden, is de enquête voor de Groningers een succes
Voor de Haagse verantwoordelijken zijn de conclusies van de commissie-Groningen spijkerhard. Het is de vraag wat de Groningers hebben aan aftredende ministers.
De erkenning vinden de Groningers het belangrijkst, niet de aanbevelingen
Een deel van de Groningers voelt zich eindelijk gehoord, als slachtoffers van een ziekmakend systeem. Verandert het eindrapport van de enquêtecommissie iets voor hen?
