Waarom is er in een gemeente veel of weinig euthanasie? Zes kenmerken van de bevolking in een gemeente blijken een deel van de verklaring.
Voor het eerst is onderzocht hoeveel verschil er is in euthanasiepraktijk tussen verschillende gemeenten en regio’s. De onderzoekers laten niet alleen zien waar euthanasie tussen 2013 en 2017 het vaakst en het minst werd verleend, maar ook welke achtergrondkenmerken van patiënten een rol spelen.
Daarbij hoort een ‘maar’: de kenmerken van de patiënten die euthanasie kregen worden nauwelijks bijgehouden. Daarom keken de onderzoekers naar de kenmerken van de hele bevolking in een gemeente of postcoderegio.
Ze vergeleken 17 factoren waarvoor op gemeenteniveau cijfers beschikbaar zijn, zoals het aantal mensen in een gemeente dat aangaf eenzaam of depressief te zijn, het aantal dat informele hulp ontvangt en het aantal niet-westerse migranten. Veel factoren vielen af, omdat er geen samenhang met het euthanasiepercentage werd gevonden.
Bij zes factoren is er wel een significante samenhang. Het zijn geen oorzaken, maar wel puzzelstukjes van een verklaring van de verschillen. We stippen ze aan, de belangrijkste factoren eerst.
Meer hoge inkomens
Wonen in een gemeente meer mensen met hoge inkomens, dan blijkt dat de belangrijkste voorspellende factor voor een hoger euthanasiepercentage. Hoe dat komt valt buiten dit onderzoek, zegt Theo Boer van de Protestantse Theologische Universiteit, een van de onderzoekers. Boer weet dat een hoger inkomen vaak samenhangt met een hoger opleidingsniveau, en dat hoger opgeleiden in ander onderzoek als progressiever uit de bus komen.
Meer 45- tot 65-jarigen
Telt een gemeente relatief veel mensen van middelbare leeftijd, dan komt euthanasie vaker voor. Jongere generaties zijn vaak progressiever dan oudere, duidt Boer. Deze generatie kiest mogelijk eerder voor euthanasie dan wie echt oud is, en kampt vaker dan jongere generaties met een ernstige ziekte.
Een betere ervaren gezondheid
Paradoxaal: hoe gezonder de mensen in een gemeente zichzelf vinden, des te vaker vindt er euthanasie plaats. “Het lijkt erop dat in regio’s waar de gezondheid achterblijft, het lijden meer op de koop toe wordt genomen”, zegt Boer. “In regio’s waar het over het algemeen goed gaat met de mensen, kiest men sneller voor euthanasie als het noodlot dan toch toeslaat.”
Kerkbezoek (eens per maand)
Hoe hoger aantal mensen in een gemeente dat minstens eens per maand de kerk bezoekt, des te lager het aantal euthanasiegevallen. “De invloed van kerkgang is minder groot dan mensen misschien vermoeden”, zegt Boer. Daarbij zijn er wel verschillen tussen kerken, tekent hij aan: vooral in orthodox-christelijke kring vindt minder euthanasie plaats.
‘Euthanasie moet kunnen zonder shoppen’
Agnes Wolbert, directeur van de Nederlandse Vereniging voor een Vrijwillig Levenseinde, maakt zich geen zorgen over regio’s met een hoog euthanasiepercentage. Wel noemt ze het ‘problematisch’ dat het in andere regio’s juist zo weinig euthanasie wordt verleend. Van leden hoort ze dat het in sommige gemeenten lastig is een arts bereid te vinden. “Iedereen die euthanasie wil, moet ergens terecht kunnen, liefst zonder te shoppen”, vindt zij. “We adviseren leden om op tijd te praten met hun arts, en eventueel aan andere arts te zoeken.”
Aantal vrijwilligers
De onderzoekers zien het aantal vrijwilligers in een gemeente als een maat voor sociale cohesie. Hoe meer mensen vrijwilligerswerk doen, des te minder wordt euthanasie verleend. Boer: “Mijn hypothese is dat in gemeenten met veel sociale samenhang ook meer zorg rond het levenseinde beschikbaar is. Het lijkt erop dat dat het aantal euthanasiegevallen reduceert.”
Aantal stemmers op progressieve partijen
Waar meer gestemd wordt op PvdA, GroenLinks en D66 vindt meer euthanasie plaats. Gezien het euthanasiestandpunt van die partijen ligt dat misschien voor de hand, maar in dit rijtje van zes, heeft deze factor de kleinste invloed.
De rol van artsen
Een deel van het verschil tussen gemeenten kan volgens de onderzoekers niet verklaard worden op basis van de bovenstaande zes kenmerken van de bevolking. Als ze corrigeren voor deze factoren, blijft nog een fors verschil over. Een verklaring daarvoor zoeken ze aan de aanbodkant, bij de artsen. Beginnen artsen in sommige plaatsen eerder zelf over euthanasie? Is de zorg rond het sterfbed minder goed geregeld? Of is er sprake van lokale gewoontevorming onder artsen? Dat moet onderzocht worden, vinden ze.
Toch sluiten ze niet uit dat ze ook nog eigenschappen aan de kant van de patiënten gemist hebben, regionale verschillen in de voorkeur die niet samenhangen met factoren als inkomen of stemgedrag. Boer: “Zoals Beerenburg nu eenmaal populairder is bij Friezen.”
Regio Almere/Weesp is koploper
De euthanasiecijfers per gemeente geven de onderzoekers niet vrij, omdat die snel te herleiden zijn tot huisartsenpraktijken. Op het niveau van de negentig tweecijferige postcoderegio’s geven ze wel cijfers voor de jaren 2013 tot en met 2017 (zie de kaartjes). In die periode stijgt het percentage euthanasiegevallen overal. Tegelijkertijd worden de verschillen tussen regio’s kleiner: regio’s met weinig euthanasie maken een inhaalslag.
Regio 13, rond Almere en Weesp, was in 2017 koploper met 7,4 procent euthanasiegevallen op het totaal aantal sterfgevallen. De regio’s rond Enkhuizen en Hoorn (postcodes die beginnen met 16) en Haarlem (beginnend met 20) volgen met 6,9 en 6,3 procent.
Het minst vaak werd in 2017 euthanasie verleend in regio 91, rond Dokkum, regio 96, rond Veendam en Hoogezand, en regio 83, rond Emmeloord: allemaal afgerond 2,2 procent.
In Noord-Holland wordt veel euthanasie verleend. Naast de bijbelgordel vallen de Achterhoek en de drie noordelijke provincies op als gebieden met weinig euthanasie.
De onderzoekers keken in de drie grote steden ook naar verschillen tussen wijken. Daarbij vallen de drie hoogst scorende Amsterdamse wijken op: gemiddeld 14 procent van de overlijdens is daar na euthanasie.
Lees ook:
Er zijn grote verschillen in euthanasiepraktijk tussen de regio’s
Tussen gemeenten zijn grote verschillen in de toepassing van euthanasie. Niet alleen door wat de patiënt wil, maar ook door wat de arts aanbiedt, denken onderzoekers.
