Iedereen baalt van de lockdown. Deze periode van verplichte sociale onthouding komt misschien wel het hardst aan bij kwetsbare kinderen. ‘Als je al problemen hebt, nemen ze in deze periode alleen maar verder toe.’
Het zijn op zijn zachtst gezegd niet de leukste maanden uit Pims nog jonge leven. De 17-jarige Brabander kampt regelmatig met lichamelijk ongemak. Pijn in het hoofd, pijn in de buik, het komt allemaal van de stress. De lockdown hakt er stevig in bij hem. En dan is hij nog blij met zijn woonsituatie. Pim verblijft in een open instelling van een jeugdzorgorganisatie in het zuiden van Nederland. Niet ideaal, maar in coronatijd vele malen beter dan het appartementje waarin hij tijdens de eerste golf van afgelopen voorjaar huisde. “Dat was verschrikkelijk. Ik vereenzaamde, werd depressief. Hier heb ik in elk geval nog contact met andere mensen.”
Maar ja, hij zit wel de hele dag binnen. Van zijn opleiding tot boa gaat alleen het theoretische gedeelte online door. De sportschool is dicht, een paar dagen ertussenuit –wat hij belangrijk vindt om zijn gedachten een beetje te ordenen –zit er voorlopig niet in. De enige mensen die hij ziet, zijn groepsgenoten en begeleiders. En ook dat is niet altijd leuk, want de coronamaatregelen drukken hun stempel op de sfeer in huis. “Mensen zijn eerder boos, het aantal ruzies neemt toe. We reageren irritaties af op elkaar. Onze levens zijn verstoord. In de zomer was iedereen nog blij.”
Drukte op de spoedpoli
Hoe vervelend ook, bij Pim blijven de gevolgen van deze lockdown in elk geval beperkt tot somberheid en af en toe een stevige woordenwisseling. Er zijn genoeg kwetsbare kinderen die er veel erger aan toe zijn, ziet Pety So elke dag opnieuw. De jeugdpsychiater werkt op de spoedpoli van Youz in de regio Rotterdam Rijnmond, waar het aantal jongeren dat zich meldt met acute klachten sinds eind vorig jaar snel toeneemt. “Zo’n tien keer per week krijgen we iemand met suïcidale neigingen. Tien kinderen, elke week weer. Dit zijn geen jongeren die er alleen aan denken, ze doen ook daadwerkelijk een poging. Ze zien de dood als oplossing, omdat ze de situatie niet meer verdragen. Het zijn zeer forse aantallen. Ik hoor dezelfde geluiden van collega’s elders in het land.”
Het is een groot verschil met de situatie van afgelopen voorjaar. Ook toen gingen scholen dicht en werden we beperkt in onze bewegingsruimte. Toch kwamen er minder extra kinderen op de spoedpoli terecht. So denkt dat velen van hen de maatregelen een tijdje volhielden, maar nu simpelweg aan het einde van hun Latijn zijn. “Het duurt te lang, de emmer loopt over. Vorig jaar dachten we nog dat het allemaal tijdelijk was en het vanaf de zomer wel over zou zijn. Dat valt tegen. Minder kwetsbare mensen hebben daar ook last van. Maar als je al problemen hebt, nemen ze tijdens de lockdown alleen maar toe.”
Het zijn niet alleen kinderen met reeds bekende problemen die in deze periode worstelen. Bij de Kindertelefoon melden zich over het algemeen minderjarigen die (nog) niet bij hulpverleners in beeld zijn. Vaak is dat ook niet nodig, als gesprekken gaan over vriendschap, seksuele ontwikkeling of verkering. Maar de afgelopen tijd nemen aanmerkelijk meer kinderen en tieners contact op over andere zaken: eenzaamheid, depressie, huiselijk geweld en ook hier zelfdoding. Dat laatste gebeurt nu gemiddeld 21 keer per dag; achttien gesprekken gaan over huiselijk geweld. Het zijn cijfers die ze hier niet gewend zijn.
De aantallen liggen niet alleen hoger dan normaal, er is ook een duidelijke stijging ten opzichte van de eerste lockdown. “Zorgwekkend”, vindt directeur Roline de Wilde. Vooral 16- en 17-jarigen bellen nu beduidend vaker met de Kindertelefoon, in veel gevallen om te praten over hun mentale problemen. “Dit zijn jongeren met wie het tot voor kort vaak prima ging. Het is belangrijk dat we hier oog voor hebben. Zij brengen een groot offer om de zwakkeren in de samenleving te beschermen.”
Vaccineer eerst jongeren
Bestuurder Claire Vlug van Jeugdbescherming Regio Amsterdam denkt om deze reden weleens dat het goed zou zijn om juist jongeren voorrang te geven bij de vaccinaties. “Zodat zij in elk geval weer contact met elkaar kunnen maken en hun leven terugkrijgen. Ik maak me echt veel zorgen over de komende tijd. Veel gezinnen met problemen blijven nu nog onzichtbaar. Ouders gaan niet makkelijk naar de huisarts, treffen elkaar niet bij de zandbak en de signaalfunctie van school is ook uitgeschakeld. Ondertussen bouwen de spanningen zich wel op, bijvoorbeeld als er banen verloren zijn gegaan en er schulden optreden. We hebben daar geen zicht op.”
Voor de kinderen in deze gezinnen is het van groot belang om weer normaal te kunnen leven: naar school te gaan, vriendjes en vriendinnetjes te ontmoeten, regulier te sporten. Vlug: “Het mag absoluut niet gebeuren dat scholen na 9 februari nog langer dicht blijven. Als het thuis niet fijn is, dan vormt school de veilige haven. Zijn er binnen het gezin spanningen door financiële zorgen, verslaving of psychische aandoeningen, dan heeft school zo veel betekenis. Veel meer dan buitenstaanders zich realiseren. Noodopvang kan dat gemis niet compenseren. Daar zien kinderen hun vrienden niet.”
De avondklok maakt de situatie er niet beter op, zegt Vlug. “Voor de kleinere kinderen maakt het niet uit, zij gaan na negen uur toch niet naar buiten. Het is anders voor de oudere jeugd. Zij willen vrienden ontmoeten. Ook al mag dat momenteel niet, zo werkt het nu eenmaal toch. Het is het volgende dat hen is ontnomen. Wij weten dat er hierdoor veel gefrustreerde jongeren zijn. Van de groep die wij begeleiden, geloof ik dat een deel ook vatbaar is voor oproepen tot geweld op social media. De verleiding waaraan ze worden blootgesteld, is groot. Of jongeren die wij begeleiden aan vernielingen hebben meegedaan, weet ik niet. Maar het zou zomaar kunnen. Wellicht gaan we het de komende tijd merken, als we nieuwe jeugdreclasseringszaken binnenkrijgen.”
Elke dag ruzie
Terug naar Pim. Voor hem is het goed dat hij niet meer bij zijn ouders woont. Hij vertelt dat de spanningen tussen hem en zijn moeder dagelijks opliepen. En dat was nog in de tijd dat corona er niet was en er veel meer vrijheid was. Het werkt gewoon niet tussen hen, zo verwoordt Pim het zelf. De opeenstapeling van wederzijdse irritaties kwam regelmatig tot een uitbarsting. “Elke dag ruzie, het voelde niet meer veilig. En ik had geen zin om mezelf te veranderen om ruzies te voorkomen.”
De ellende zou nu nog groter zijn geweest. Maar ook in zijn huidige woongroep valt de lockdown niet mee. “Het is zwaar om de dag door te komen. Ik ben een cursus begonnen om rust in mijn hoofd te krijgen. Als ik niet bezig ben, word ik gek. Soms denk ik terug aan de zomer, toen ik vier weken rondreisde. Vooral in de Alpen. Strand en feesten zijn niets voor mij, ik maak liever een wandeling van dertig kilometer. Dan heb ik rust.”
Anne-Marijn de Wit is adjunct-directeur van Bijzonder Jeugdwerk. De jeugdzorgorganisatie helpt zowel jongeren in gezinsverband als in interne (open en gesloten) woonvormen. Voor die laatste groep is het belangrijk om, zo goed en kwaad als het kan, toch dingen te blijven organiseren, zegt ze. “Dat hebben we eigenlijk geleerd van de eerste lockdown. Wij hebben een jongerenraad die duidelijk aangeeft dat we juist nu leuke dingen moeten doen op de groepen: een bingoavond, een keertje naar de McDrive, een extra rondje fietsen door het bos. Velen zitten echt met zichzelf in de knoop, iedereen heeft er de balen van dat het zo lang duurt. En dan regent het nog en is het donker. Het leidt ertoe dat ze soms ’s ochtends niet uit bed willen komen.”
Ook de kinderen die in hun gezinssituatie begeleiding krijgen, hebben het moeilijk. Binnen deze groep stagneert op dit moment de instroom. Ook dit baart De Wit zorgen, want het aantal probleemgezinnen wordt in deze periode heus niet kleiner. “Sociale wijkteams van gemeenten werken door de maatregelen nog hoofdzakelijk digitaal. Zij zijn belangrijke doorverwijzers en komen dus niet meer achter de voordeur. Dat zou een reden kunnen zijn.”
Op elkaars lip
Dat spanningen oplopen, daarover bestaat geen twijfel. Claire Vlug krijgt van haar gezinsmanagers te horen dat ze steevast met kortere lontjes te maken krijgen. Het gaat om gezinnen waar kinderen onveilig opgroeien. Concreet gezegd: te maken hebben met geweld, een vechtscheiding of verwaarlozing. “De Amsterdamse stadsproblematiek is een extra factor die meespeelt. Niet iedereen woont even groot, om het zo maar uit te drukken. Gezinsleden zitten letterlijk op elkaars lip, waardoor emoties oplopen. Niemand doet een ander bewust iets aan. Maar de stapeling aan maatregelen die de vrijheid beperkt, moet eruit. Iedereen heeft een uitlaatklep nodig. Als je nergens heen kunt, blijven de spanningen binnenshuis. We hebben een lockdown om zo goed mogelijk uit deze coronasituatie te komen. Maar of deze koers het beste is voor iedereen, is maar zeer de vraag.”
Drank- en drugsgebruik in huis nemen toe, zegt jeugdpsychiater So. Maar ook zonder genotsmiddelen escaleren situaties eerder. “Een kind met autisme of adhd is bijvoorbeeld gebaat bij structuur. Komen ze ineens thuis te zitten, dan raken ze uit hun doen. Het vraagt veel van ouders om de situatie dan te beheersen. Zeker nu de onzekerheid maar voortduurt. Ik denk dat het kabinet zich wel bewust is van de consequenties. Bij de discussie over de schoolsluiting proef je de twijfel. Maar uiteindelijk wordt de maatregel toch genomen.”
Zorgen over adolescenten
De meeste zorgen maakt So zich in deze periode over de adolescenten. “Zij zitten in een fase dat ze los horen te komen van hun ouders. Die ontwikkeling wordt nu de kop ingedrukt, ze zijn juist de hele dag bij elkaar.” Dit is ook de groep waar het aantal pogingen tot zelfdoding toeneemt. Gelukkig leiden die vooralsnog zelden echt tot de dood. “Jongeren hebben minder oplossend vermogen dan volwassenen. Ze zijn impulsiever. Tegelijkertijd bereiden ze hun actie daardoor ook minder goed voor. Maar het is natuurlijk een vrees voor ons dat pogingen wel slagen. Daarom hameren we er altijd op: breng zelf structuur aan in je leven. Ga elke dag even naar buiten. En praat erover als het niet goed gaat. Want je knapt er niet van op als je in je bed blijft liggen somberen.”
In zijn woongroep ziet Pim op tegen de komende maanden. Misschien zit er weer een fijne zomer in, maar die is nog ver weg. Vooralsnog vreest hij een verlengde lockdown en loopt zijn uitgestippelde plan – stage, vaste baan, eigen appartement – in de soep. “Mijn opleiding ligt nu min of meer stil, ik kan niet op stage. En ik wil pas op mezelf als ik werk heb en de situatie weer normaal is. Dat vooruitzicht is er voorlopig niet.”
Lees ook:
Aantal crisismeldingen in jeugd-ggz tot 60 procent gestegen. ‘Er moet nú iets gebeuren’
De jeugd-ggz staat onder druk. Het aantal crisismeldingen is de afgelopen maanden met 30 tot 60 procent gestegen, blijkt uit een rondvraag van de Nederlandse ggz. ‘Er moet nú iets gebeuren.’
