Mag je volgens het demonstratierecht zomaar met de trekker de snelweg op?

Iedereen heeft het recht om te demonstreren. Hij of zij mag ook zelf kiezen in welke vorm het protest gebeurt, wanneer en waar, zegt universitair docent Berend Roorda van het Centrum voor Openbare Orde en Veiligheid in Groningen. “Dat is een heel belangrijke grondrecht in onze democratie.”

Maar moeten demonstranten zich dan niet tegelijk wel aan de wet houden? Tractoren op de snelweg en 40 kilometer per uur rijden - dat is toch verboden?

“Deze boerenblokkade op de snelweg valt in principe onder het demonstratierecht. Maar voor zover dat noodzakelijk is, mág er wel tegen opgetreden worden: een burgemeester kan beperkingen stellen om wanorde te voorkomen. Dat heeft de burgemeester in Den Haag gisteren al gedaan door te stellen dat er maximaal 75 tractoren op het Malieveld mogen. Demonstratierecht is een groot goed en dat moet een burgemeester voorop stellen, maar dat betekent niet dat alles geoorloofd is. Die afweging moet de burgemeester maken.”

Twee jaar geleden werden de zogenoemde ‘blokkeerfriezen’ veroordeeld omdat zij de snelweg naar Dokkum afsloten. Is dat een ander geval?

“De rechter oordeelde toen dat die actie niet viel onder het recht om te demonstreren. Want het doel van die blokkeerfriezen was om een andere groep demonstranten tegen te houden bij de uitoefening van ditzelfde grondrecht om te mogen demonstreren. Ik denk dat deze boerenblokkade vandaag juridisch mag, omdat het niet primair tot doel heeft om grondrechten van anderen onmogelijk te maken.”

Zijn er andere rechterlijke uitspraken die wijzen op het recht van de boeren met de tractor de weg op te gaan?

“Jazeker, bij een rechtszaak tegen Greenpeace over het bezetten van een boorplatform bijvoorbeeld. Op zich was het bezetten van dat platform strafbaar. Maar de rechter betrok er het Europees Verdrag van de Rechten van de Mens bij en oordeelde vervolgens dat het recht op demonstreren hier de bovenhand had. Dat was zo en daarom was het geoorloofd wat Greenpeace deed.”

Waar ligt dan de juridische grens?

“Dit is de afweging die gemaakt moet worden: wordt er chaos gecreëerd die zo groot is dat het grondrecht om te demonstreren mag worden ingeperkt? De burgemeester gaat allereerst over de betoging en de eventuele beperkingen. Maar de politie kan in beginsel optreden als er strafbare feiten gebeuren. Als een demonstrant ‘Heil Hitler’ roept mag hij gearresteerd worden. Dan zijn er allerlei andere grondrechten in het geding en maak je dus een inbreuk op de grondrechten van anderen.”

Maar u stelt dus: een te langzaamrijdende tractor op de snelweg moet kunnen bij een demonstratie?

“De politie heeft zelf gedemonstreerd met langzaamaan-acties, dus alleen verkeershinder van de boeren vandaag zal, denk ik, geen reden zijn om op te treden. Dan is dus het demonstratierecht leidend, net als bij dat boorplatform. Verder is het afwachten hoe dit vandaag verloopt. De duur van de actie zou bijvoorbeeld voor de politie reden kunnen zijn om alsnog op te treden. Als de protesten alleen vandaag zijn, zullen ze vermoedelijk toegestaan worden. Dan probeert de politie het alleen in goede banen te leiden. Maar als dit vanaf nu dagelijks gebeurt, dan komt er een moment dat de burgemeester en de politie zullen ingrijpen.

Wie neemt dat besluit?

“Dat hangt ervan af. De burgemeester gaat over de demonstratie. De officier van justitie en de politie gaan over individuele strafbare feiten. Wat ook kan is dat de politie wacht met optreden tot alles afgelopen is. Als bijvoorbeeld achteraf op videobeelden te zien is dat er ernstige vernielingen worden aangericht. Dan volgt achteraf actie van de politie. Want nogmaals: een demonstratie kan niet een vrijbrief zijn voor allerlei verboden gedragingen.”

Lees ook:

Den Haag wacht grimmig boerenprotest: ‘Stedelingen zetten ons in de verdomhoek’

Met een grote demonstratie in Den Haag willen boeren dinsdag hun boosheid uiten. De organisatoren slaan een grimmige toon aan.

De Staat van de Boer

In 2018 deed Trouw een groot onderzoek naar de Staat van de Boer. Daaruit bleek al dat er onder boeren veel ontevredenheid is. Lees alle resultaten van het onderzoek hier.