Maakt de stad ons ziek?

Welke omgeving is beter voor ons psychisch welzijn? Het platteland vol grazige weiden, rimpelslootjes, nabuurschap, praatjes bij de bakker, of de grote stad waar alles mogelijk is, met z’n lonkende voorzieningen, waar het bruist van de creativiteit, waar kennis en banen voor het oprapen liggen?

In het refrein van de urbanisatie, dat nu al jaren klinkt in Nederland, is het de stad waar het geluk te vinden is, waar – naar het cliché – menig mens tot volle wasdom komt na een jeugd in de provincie. Maar wie naar het aantal psychische problemen onder de bevolking kijkt, kan er niet omheen dat het plattelanders beter afgaat.

“Depressieve klachten, angst en verslaving komen meer voor in stedelijke gebieden. Dat is niet alleen in Nederland het geval, maar ook internationaal,” zegt Claudi Bockting, hoogleraar klinische psychologie. Ze is een van de twee directeuren van het gisteren geopende Centre for Urban Mental Health in Amsterdam, een instituut dat de relatie tussen stedelijkheid en psychische problemen gaat onderzoeken.

Wat is de kip en wat het ei?

Meer dan 50 procent van de wereldbevolking leeft in stedelijk gebied en naar verwachting stijgt dit aantal in 2050 tot bijna 70 procent. Ondanks al het onderzoek naar nieuwe behandelmethodes neemt het aantal mensen met psychische problemen niet af. Daarom stopt de Universiteit van Amsterdam nu zo’n 10 miljoen euro in dit centrum.

Het is niet raar dat dit kenniscentrum in Amsterdam geopend is, want daar is het verschil in problematiek tussen stad en platteland nog prominenter dan in andere steden, zegt hoogleraar Reinout Wiers, die samen met Bockting het instituut gaat leiden. “Hier heeft zo’n 40 procent van de inwoners last van psychische klachten, tegenover zo’n 22 procent in de rest van Nederland.”

Maakt de stad ons ziek of wonen meer mensen die gevoelig zijn voor psychische klachten in de stad? “Hoe kan het nou dat sommige mensen floreren in de stad terwijl andere vast komen te zitten en psychische problemen ontwikkelen?”, zegt Bockting. “Dat is precies wat wij gaan onderzoeken. Wat is de kip en wat het ei, en wat kunnen we eraan doen? ”

Meer lawaai en stank

Voor beide oorzaak-gevolg-relaties is iets te zeggen, legt Wiers uit. “We weten dat migranten een hoog risico hebben op psychische problemen, en zij vestigen zich vaker in de stad. Ook jonge mensen trekken naar de stad in de periode van de adolescentie, waarin psychische stoornissen naar de voorgrond komen.”

Tegelijk, vult Bockting aan, kan de stad ook ziek maken. “Er is meer lawaai, meer stank en andere factoren die stressverhogend zijn. En die stress kan bijdragen aan de ontwikkeling van psychische problemen. Ook veiligheid speelt een rol: de kans dat je slachtoffer wordt van geweld – wat kan leiden tot psychische problemen – is in de stad groter.”

Meer groen, zoals in dorpen, wordt volgens de wetenschappers juist geassocieerd met minder depressieve klachten. Snel wegwezen uit de stad dus, zou je denken. Maar dat is de oplossing niet, aldus Wiers. “Veel mensen zijn afhankelijk van de stad. Daar is het meeste werk, daar zijn grote gezondheidscentra, opleidingen, universiteiten, daar is veel te doen. De stad is een magneet, maar juist omdat het een magneet is, komen er ook problemen op af. En daar willen we beter grip op krijgen. We moeten juist kijken hoe we de stad psychisch gezonder kunnen krijgen.”

Alle factoren in ogenschouw nemen

Daarvoor moet je voorbij het kip-ei-verhaal over stedelijkheid en psychische klachten, ziet Bockting. Je moet álle factoren die van belang zijn bij psychische malaise in ogenschouw nemen: denk aan genetische factoren, de rol van trauma en levensgebeurtenissen, of de mate waarin iemand geneigd is om zorg te mijden.

Al die factoren grijpen in elkaar. Dat is voor wetenschappers heel lastig, want om hun onderzoeken af te bakenen, richten ze zich meestal op één factor. Daarom gaat het nieuwe Centre for Urban Mental Health ‘complexiteitswetenschap’ bedrijven, zoals dat heet. De wetenschappers richten zich op alle factoren die bij psychische aandoeningen in een stedelijke omgeving verweven zijn met elkaar . “Om zicht te krijgen op hoe alles met alles verbonden is”, zegt Bockting.

Lees ook:

Roken vergroot de kans op psychische aandoeningen

Psychiatrische patiënten roken meer dan gemiddeld. Maar doen ze dat omdat ze een psychische aandoening hebben of hebben ze die aandoening omdat ze veel roken? Vooral dat laatste; roken vergroot de kans op psychische aandoeningen zoals bipolaire stoornis.