Loevestein maakt het lot van Navalny invoelbaar

De expositie Monddood die deze week is geopend, verbindt het lot van politieke gevangenen van vroeger en nu.

Alsof je maandenlang door een rietje moet ademen, zo moet de Russische oppositieleider Aleksej Navalny zich voelen. Sinds vorig jaar zit hij opgesloten in een hokje waarvan net buiten museum Slot Loevestein een replica staat. Het is een kerker, middeleeuwse stijl, bedoeld om het leven te doven. Het kleine lichtgat in de cel is in werkelijkheid afgeplakt met folie.

“Navalny mag geen bezoek ontvangen en krijgt een beperkte hoeveelheid eten en drinken per dag”, zegt de directeur van Slot Loevestein, Ed Dumrese. Terwijl hij in de cel over de onmenselijke behandeling van Navalny praat, klinken door een luidspreker Russische propaganda, orders en hondengeblaf, zoals dat ook in het echt gebeurt.

Loevestein is de plek waar Nederland ooit de eigen Navalny’s opsloot. Het meest bekend is Hugo de Groot, die in de 17de eeuw ontsnapte in een boekenkist. “Staatsgevangenissen met politiek gevangenen vind je niet alleen ver weg, en lang geleden. Ze zijn er nog steeds, en vroeger ook in Nederland. Die link willen we leggen in de expositie ‘Monddood, politiek gevangen’ met oude en hedendaagse casussen”, zegt Dumrese.

Blikvanger

De isolatiecel van Navalny is de blikvanger van de expositie die Loevestein samen met Amnesty International heeft gemaakt. “Iemand op Twitter wees me erop dat de replica in Berlijn stond. Toen dacht ik: dit sluit goed aan op het thema waarmee we bezig zijn, over vrijheid van meningsuiting en staatsgevangenissen. Eenvoudig was het niet om de cel hier te krijgen. Na Berlijn ging de cel naar Parijs. Ik geloofde pas echt dat het ons was gelukt toen onze vrachtwagenchauffeur een foto stuurde van zijn wagen bij het Louvre, waar de cel stond.”

De cel is een strafcel. Een gevangene blijft daar maximaal 15 dagen inzitten. Navalny zit er al 129 dagen. Telkens als hij eruit mag, is er een nieuwe reden om hem terug te sturen. “Dan zit zijn blouse niet goed dichtgeknoopt, een andere keer groet hij de hond van de commandant niet”, zegt Dumrese.

Binnen de muren van het slot vinden bezoekers van de expositie de cel van Hugo de Groot. Waar Navalny twee ingehouden passen in zijn cel kan zetten, daar kon De Groot in elf stappen van de ene muur naar de andere lopen. “Maar vergis je niet”, zegt de gids die een rondleiding geeft. “Vroeger was het hier koud, de muren ruw, de ramen kleiner. Het was er veel onaangenamer dan nu.”

Stoelladder

Tegelijk met De Groot hoorde ook de Nederlandse politicus Rombout Hogerbeets dat hij levenslang in Loevestein moest blijven. Hij werd ziek en overleed kort na zijn vrijlating. In de kamer waar hij zat, staat een moderne metalen stoel, met een leuning als een ladder, die omhoog kruipt, totdat hij in de verte lijkt te verdwijnen. De stoel van designer Maarten Baas verbeeldt de stoel die bij de uitreiking van de Nobelprijs voor de Vrede in 2010 leeg bleef. Daar had de Chinese mensenrechtenactivist Liu Xiaobo moeten zitten, maar hij zat in een cel. Xiaobo werd ziek en overleed in 2017 in gevangenschap.

Zoals in elke kamer van de expositie staat ook bij de stoelladder een bord met een begeleidende tekst. Grote delen van de tekst zijn onleesbaar gemaakt met zwarte balken. Dat doet toch ergens aan denken. En wel aan Woo-verzoeken (Wet open overheid) om documenten te openbaren. Een subtiel steekje naar de Nederlandse overheid, al lijkt het onbedoeld.

Lees ook:

Hoe graag het Kremlin ook wil, Navalny het zwijgen opleggen blijft lastig

De Russische oppositieleider Aleksej Navalny zit al bijna anderhalf jaar vast onder streng regime. Toch laat hij nog met regelmaat van zich horen. Hoe kan dat?