Lastig vast te stellen wanneer White Lives Matter beledigt. ‘Het gaat om de context en de tijdgeest’

De actie in zijn stad noemde hij ‘verwerpelijk en on-Venloos’. Maar na overleg met de politie heeft burgemeester Antoin Scholten van Venlo toch besloten geen aangifte te doen van de leus ‘White Lives Matter’, die eind vorig jaar op de gevel van het plaatselijke UWV-gebouw werd geprojecteerd. Volgens hem heeft aangifte doen geen toegevoegde waarde, omdat het Openbaar Ministerie in Rotterdam al aan een onderzoek is begonnen. In de Maasstad werden tijdens de jaarwisseling gelijksoortige teksten vertoond op de Erasmusbrug.

Een gekke redenering, vindt Paul Verweijen. “Anderzijds is het irrelevant”, stelt de partner van het Rotterdamse advocatenkantoor Cleerdin & Hamer. “Ook andere mensen dan de burgemeester zouden aangifte kunnen doen.” Verweijen noemt de zaak rond Geert Wilders als voorbeeld, over de ‘minder Marokkanen’-uitspraak van de politicus. “Er zijn allerlei mensen met Marokkaanse wortels geweest die daarvan aangifte hebben gedaan. En al zou niemand aangifte doen, dan nog kan het OM dit soort delicten vervolgen, op eigen houtje.”

‘Precieze bewoordingen maken uit’

Het is niet bekend of justitie ook strafrechtelijk onderzoek doet naar het voorval in Venlo, al laat de woordvoerder van de Limburgse stad wel weten dat ‘Venlo het Rotterdamse OM voorziet van informatie over wat er hier heeft plaatsgevonden’. In Rotterdam werd niet enkel de tekst ‘White Lives Matter’ geprojecteerd. Ook waren er op de brug leuzen te lezen als ‘Vrolijk Blank 2023’ en de zogenoemde ‘Fourteen Words’ van de inmiddels overleden neonazi David Lane: ‘We moeten het bestaan van ons volk en een toekomst voor blanke kinderen verzekeren’.

“De precieze bewoordingen maken uit”, legt Verweijen uit. “De vraag of iets discriminatie is, is minder makkelijk te beantwoorden dan de vraag of iemand iets al dan niet heeft gestolen. De vrijheid van meningsuiting, vastgelegd in onze Grondwet en het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens, reikt namelijk vrij ver. Wie ‘enkel’ de tekst ‘White Lives Matter’ projecteert, zou bijvoorbeeld kunnen zeggen dat hij of zij dat heeft gedaan vanuit het idee dat er steeds minder aandacht is voor witte mensen. Dat hoeft op zichzelf niet beledigend te zijn.”

Tijdgeest speelt mee

Het gaat om de context waarin uitlatingen worden gedaan, benadrukt de advocaat. “De actie is opgeëist door een groep met een overduidelijke intentie; de zogeheten White Lives Matter-beweging zegt te verlangen naar een volledige witte staat. De leden willen op geen enkele manier bijdragen aan het maatschappelijke debat, ze verspreiden extreemrechtse propaganda met maar één doel: polariseren. Dat geldt overigens ook voor mensen die op Twitter vergelijkbare berichten verspreiden. Die zou je ook kunnen vervolgen, ook sociale media vallen onder de publieke ruimte, maar de realiteit is dat justitie daar geen capaciteit voor heeft.”

Bij context speelt ook de tijdgeest een rol. “Wij schaffen, zodra wij de mogelijkheid en de macht hebben, de multiculturele samenleving af”, zei Tweede Kamerlid Hans Janmaat (Centrumpartij/Centrum Democraten) in 1996 tijdens een demonstratie in Zwolle. Ook hadden hij en een partijgenoot leuzen geroepen als “Eigen volk eerst”, “Nederland voor de Nederlanders” en “’Vol is vol”. In hoger beroep kreeg hij van het gerechtshof in Arnhem een voorwaardelijke celstraf van twee weken, plus 7500 gulden boete.

‘De grenzen zijn opgeschoven’

Peter Rodrigues, hoogleraar immigratierecht aan de Universiteit Leiden en expert op het gebied van discriminatie, vraagt zich af of de uitspraken van Janmaat nu tot een veroordeling zouden leiden. “Kijk naar wat er heden ten dage in de Kamer wordt gezegd. De grenzen zijn opgeschoven, het uitingsklimaat is veranderd. Dat heeft natuurlijk ook consequenties voor de juridische beoordeling ervan.”

Zijn er rode draden te ontwaren in de jurisprudentie over ‘discriminatie’? Zeker, stelt Rodrigues. “Maar er zijn telkens ontwikkelingen, nieuwe vragen die worden voorgelegd. Nu is er vermoedelijk een laser voor projectie gebruikt. Dat is iets anders dan het spuiten van leuzen op viaducten. En wanneer vallen besloten groepsaccounts, zoals op Telegram, onder openbaarheid? Daarover heeft de rechter zich nog niet uitgelaten.”

De vraag of iets discriminerend is als het gaat om het strafrecht is dus niet gemakkelijk te beantwoorden. “Een eenduidig antwoord is er niet, rechters worstelen daarmee. Er wordt wel gedacht dat het strafrecht er is om alle maatschappelijke ongemakken op te lossen, maar daar is het niet voor geschikt. We kunnen het niet gebruiken voor alles wat ons niet bevalt. Het gaat er veelal om of bepaalde uitspraken onnodig grievend zijn. En dat ligt nogal genuanceerd.”

Lees ook:

Racistische teksten Erasmusbrug: rechtsextremisme in Nederland steeds gangbaarder

De actie waarbij er tijdens de jaarwisseling racistische leuzen op de Erasmusbrug werden vertoond is opmerkelijk, stelt extreemrechtsonderzoeker Willem Wagenaar.