Koning Willem-Alexander staat straks naast een leider van een ‘wreed en nietsontziend regime’

Nederland en Tadzjikistan zijn woensdag samen gastland bij de VN-waterconferentie. Mensenrechtenorganisaties uiten kritiek op de rol van de koning.

Koning Willem-Alexander opent woensdag de driedaagse waterconferentie van de Verenigde Naties. In New York staat hij zij-aan-zij met VN-secretaris-generaal António Guterres én met de autoritaire leider van Tadzjikistan. Dit Centraal-Aziatische land maakt samen met Nederland de conferentie mogelijk.

Tadzjikistan zal de Nederlandse koning gebruiken ‘om legitimiteit te verlenen aan een president die een wreed en nietsontziend regime van angst leidt’, waarschuwt Marius Fossum, vertegenwoordiger van de Noorse mensenrechtenorganisatie Helsinki Comité in Centraal-Azië.

Mensenrechtenactiviste Leila Nazgul Seiitbek uit Kirgizië noemt het in een tweet ‘echt schokkend’ dat de koning samen met de Tadzjiekse president Emomali Rahmon de waterconferentie opent. ‘Waarom blijven leiders van democratische landen een stempel van legitimiteit geven aan zulke autocraten?’

Volgens de rijksvoorlichtingsdienst onderstreept koning Willem-Alexander met zijn aanwezigheid de urgentie en het belang van de wereldwijde waterproblematiek. “Binnen de Verenigde Naties wordt samengewerkt met alle landen en het is gebruikelijk bij dit soort conferenties dat twee landen uit verschillende regio’s en verschillende achtergronden samen organiseren.” Dankzij de samenwerking kan Nederland deze week zijn grote zorgen om de mensenrechten in Tadzjikistan uiten, stelt de dienst.

Rahmons bewind heeft de politieke oppositie in Tadzjikistan monddood gemaakt

Human Rights Watch rapporteert dat het Tadzjiekse regime hard optreedt tegen kritische advocaten, journalisten en activisten. President Rahmon is aan de macht sinds het land in 1991 de onafhankelijkheid uitriep na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie. Zijn bewind blokkeert regelmatig websites die kritische informatie over de regering delen en bij mensenrechtenorganisaties zijn grote zorgen over de erbarmelijke situatie in de Tadzjiekse staatsgevangenissen.

“Waterkwesties zijn erg belangrijk”, zegt Fossum van het Helsinki Comité. “Maar je vraagt je af of koning Willem-Alexander zich bewust is van de consequenties van zo’n ontmoeting met president Rahmon.”

Fossum wijst erop dat Rahmons bewind de politieke oppositie in Tadzjikistan monddood heeft gemaakt en honderden burgers heeft opgesloten onder valse voorwendselen, en dat marteling in detentie een ‘systemisch probleem is’. Vorig jaar werden zeven journalisten opgesloten, afgelopen week weer, aldus de organisatie. “De pers die loyaal is aan het regime zal de bijeenkomst ten volle benutten om president Rahmon gunstig af te schilderen.”

Een land bovenstrooms, het andere benedenstrooms

Nederland en Tadzjikistan zijn door de Verenigde Naties gevraagd om de waterconferentie samen te organiseren, legt minister Mark Harbers van infrastructuur en waterstaat in een interview in Trouw uit. Een ontwikkeld land en een ontwikkelingsland, het een bovenstrooms, met bergen waar rivieren ontspringen, het ander benedenstrooms, waar rivieren uitmonden in zee.

“We zijn het niet op voorhand eens met alles wat in Tadzjikistan gebeurt”, zegt Harbers. “Het is een land waarbij je echt wel zorgen kunt hebben over de mensenrechtensituatie en dat gesprek willen we ook voeren. Maar het is onze gezamenlijke taak om te zorgen dat deze conferentie een succes wordt.”

Bij conflicten over water in Tadzjikistan spelen vaak etnische spanningen een rol

De verschillen tussen Nederland en Tadzjikistan zijn ‘extreem’, zegt Bob Deen, als kenner van Oost Europa en Centraal Azië verbonden aan het Clingendael Instituut. “Nederland ligt onder zeeniveau, heeft veel ervaring met waterbeheer en spaarzame irrigatiesystemen. Tadzjikistan heeft dat niet. En dat is niet het enige dat slecht gaat in dat land.”

Rahmon was tijdens het Sovjet-tijdperk groot in de katoenwereld. Dat gewas wordt nog steeds grootschalig verbouwd in de vruchtbare en dichtbevolkte valleien die Tadzjikistan met buurlanden Kirgizië en Oezbekistan deelt. De vele grensconflicten in de regio gaan meestal daarover. Deen: “De grenzen van de landen zijn erg grillig getrokken door de Sovjets. Daarom spelen er bij conflicten over water ook vaak etnische spanningen een rol.”

Maar dat niet alleen. De grenzen zijn zo getrokken dat de drie landen afhankelijk van elkaar zijn gemaakt, legt Deen uit. Tadzjikistan is rijk aan rivieren en hoge bergen, maar heeft weinig natuurlijke energiebronnen, net als Kirgizië. Oezbekistan heeft die rivieren niet, maar wel gas en het grootste gedeelte vruchtbare landbouwgrond in de regio.

De hoogste dam ter wereld

Zo zijn de landen verwikkeld in een langslepend conflict over de Rogun-dam, die naar verwachting de hoogste dam ter wereld zal worden. Tadzjikistan bouwt deze dam omdat het zijn eigen energie wil opwekken met waterkrachtcentrales, zodat het niet afhankelijk is van Oezbekistan, dat op zijn beurt vreest voor de impact op zijn katoenteelt.

Naast katoen teelt de regio nog meer erg dorstige gewassen, terwijl hun irrigatiesystemen uit de Sovjet-tijd niet goed werken. Van waterbeheer is überhaupt weinig sprake, aldus Deen. “Het is een regio waar de rivieren en het schaarse water slecht worden beheerd.”

In 2021 vielen er doden in een van de bloedigste conflicten in recente jaren, tussen Tadzjikistan en Kirgizië. Bij onenigheid over de verdeling van water uit een distributiepunt op de omstreden grens vielen vijftig doden en driehonderd gewonden en sloegen tienduizenden op de vlucht.

Lees ook:

Over water kan Nederland nog veel van andere landen leren

De tweede VN-waterconferentie begint vandaag in New York. Benedenstrooms Nederland en bovenstrooms Tadzjikistan zijn samen gastland. Volgens minister Mark Harbers heeft water vooral de ruimte nodig.