Inspectie velt hard oordeel over jeugdzorg: feiten rond uithuisplaatsing in geen enkel dossier op orde

Het zijn niet de makkelijkste gesprekken, die tussen ouder, kind en jeugdhulpverlener. Vertel een ouder maar eens dat diens kinderen aandacht en zorg tekortkomen, of dat diens psychische klachten de veilige opvoeding van het kind in de weg staan. Jeugdbeschermers blijken gesprekken met ouders en kinderen te weinig te voeren. “Een belangrijk deel van de ouders vindt dat er onvoldoende naar hen is geluisterd en dat er onvoldoende de tijd is genomen om hen te leren kennen”, concludeert de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ) maandag in een vernietigend onderzoek onder 45 gezinnen waar in 2021 een of meerdere kinderen uit huis geplaatst werden. De bezwaren van deze gezinnen tegen het feitenonderzoek in hun dossiers zijn volgens de inspectie vaak terecht.

In 2021 werden 3301 jeugdigen in Nederland gedwongen uit huis geplaatst. In de helft van de gevallen waren ouders en kinderen het erover eens dat deze maatregel nodig was. In een kwart van de gevallen was een van de partijen er op tegen, en in een kwart van de gevallen was de uithuisplaatsing tegen de zin van alle betrokkenen, schrijft de IGJ. De Inspectie onderzocht van deze groep 45 dossiers om te controleren of de feiten rondom de uithuisplaatsing zorgvuldig werden vastgesteld. Het harde oordeel luidt: dit was nooit het geval.

Ouders gaan zelden in beroep tegen een uithuisplaatsing

Behalve dat ouders en jongeren zich ongehoord en buitenspel voelden gezet, is hen ook onvoldoende uitgelegd waarom de uithuisplaatsing nodig was, concludeert de inspectie. De besluitvorming binnen de Raad voor de kinderbescherming of de jeugdzorginstellingen is voor ouders een “black box, waar zij geen deel van uitmaken”. Ouders krijgen bovendien niet genoeg hulp om voor hun rechten op te komen. Zelden stellen zij hoger beroep in tegen een uithuisplaatsing, nauwelijks weten zij de klachtenprocedure te vinden. Zij kunnen hier vaak weinig aan doen: taalvermogen, verstandelijke beperkingen of sociaal-psychologische problemen spelen een rol.

Wat ouders met uit huis geplaatste kinderen vaak benoemen is dat zij zich niet herkennen in het beeld dat uit hun dossier van hen oprijst. De inspectie bevestigt deze kritiek. Meningen van derden over het gezin worden geregeld als feiten opgevoerd. Medische diagnoses van bijvoorbeeld psychische klachten komen soms zonder bronvermelding in het dossier. Omdat de dossiers langs zoveel functionarissen gaan, en het verloop onder jeugdbeschermers groot is, is het lastig voor gezinnen om verkeerde informatie uit het dossier verwijderd te krijgen. De professionals vertrouwen vaak op wat een voorganger heeft gerapporteerd, mede om zich werk te besparen.

De kwaliteit van de feiten in de jeugdbeschermingsdossiers is zo belangrijk omdat de kinderrechter een beslissing tot uithuisplaatsing hierop baseert. De rechters trokken vorig jaar bij de inspectie aan de bel vanwege hun zorgen over het feitenonderzoek. Toen afgelopen september bleek dat ook in veel gezinnen die gedupeerd zijn door de toeslagenaffaire inmiddels 1675 kinderen uit huis geplaatst zijn, laaide de kritiek op jeugdzorg verder op. Lagen alleen financiële problemen ten grondslag aan deze uithuisplaatsingen? Uit het rapport, dat over alle gezinnen gaat, blijkt nu dat er altijd meer speelt.

Terugkeer bij de ouders

Ook een andere veelgehoorde klacht van ouders wordt door de inspectie onderschreven: er was in de meeste onderzochte dossiers geen goed plan gericht op herstel van de gezinssituatie. In vergelijkbare gevallen trof de inspectie bovendien hele wisselende omgangsregelingen aan. Dat meteen na de uithuisplaatsing gewerkt wordt aan terugkeer van het kind bij de ouder, is cruciaal. Bij jonge kinderen kan na een half jaar al worden aangenomen dat een kind zodanig gehecht is geraakt aan de pleegouder dat het beter daar kan blijven. Of een gezin dus weer herenigd kan worden, wordt zonder goed herstelplan een kwestie van willekeur.

De jeugdzorg gaat, zoals bekend, diep gebukt onder personeelstekorten en werkdruk. Maar ook het systeem waarin de verantwoordelijkheden zijn ‘opgeknipt’ en verdeeld over zoveel professionals, blijkt funest voor een goede relatie van jeugdbescherming met de gezinnen zelf. Alles bij elkaar opgeteld leidt ertoe dat er alleen al in 2021 voor 3301 kinderen geen hulp en zorg beschikbaar was om de ultieme ingreep van gedwongen uithuisplaatsing te voorkomen. In totaal verblijven in Nederland zo’n 40.000 kinderen in een jeugdzorginstelling, van wie afgelopen maart 6665 gedwongen. Dat aantal is in overeenstemming met het Europese gemiddelde.

Lees ook:

Al 13 jaar kan niemand toeslagenouder Gerrelain (36) vertellen waarom ze niet zelf voor haar kinderen mag zorgen

De kinderen van Gerrelain, gedupeerde in de toeslagenaffaire, werden bijna 13 jaar geleden uit huis geplaatst. De redenen daarvoor zijn haar altijd onduidelijk gebleven. Volgens haar is er later nooit goed onderzoek gedaan of ze haar kinderen alsnog zelf groot kon brengen. ‘Het is vechten tegen een machtsblok’.

Elf jaar geleden werden de dochters van Irma Hoving uit huis geplaatst. Nu is de jongste spoorloos

Vanaf het begin was ze kansloos, vindt Irma Hoving. Haar dochters werden elf jaar geleden uit huis geplaatst. Toen ze haar leven twee jaar later weer op orde had, waren de raderen van jeugdzorg en justitie al zo ver doorgedraaid dat hereniging onmogelijk was. Haar jongste dochter is spoorloos.

De werkweek van Sylvana: ‘Ik ben jeugdbeschermer, advocaat, mediator en pispaal tegelijk’

Jeugdbeschermers hebben te maken met een grote werklast, bedreigingen en veel kritiek. Wat betekent dat in de praktijk? Een week op pad met de Rotterdamse jeugdbeschermer Sylvana.