Het is crisis in de asielopvang. In Ter Apel slapen asielzoekers in paviljoens zonder privacy. De gemeenteraad heeft er ondertussen schoon genoeg van en roept andere gemeenten op hun verantwoordelijkheid te nemen.
Op de strook gras tussen het aanmeldcentrum voor asielzoekers in Ter Apel en de bushalte wachten Gebran, Aiman en Mohammed op de bus naar Emmen. De drie mannen komen uit Jemen, vertellen ze, en zijn via Maleisië, Wit-Rusland, Polen en Duitsland hier beland. Op een plek waar de horizon laag ligt, en het land ledig is.
Hier in Ter Apel worden in normale omstandigheden tweeduizend asielzoekers gehuisvest. De slagboom aan de rechterkant van het hokje met beveiliging leidt naar het aanmeldcentrum van de Immigratie- en Naturalisatiedienst. De slagboom links naar de locaties van het Centraal Orgaan opvang asielzoekers (coa) waar asielzoekers wonen.
Witte paviljoens met puntige daken
Maar de omstandigheden zijn niet normaal. Het coa blijkt niet voldoende berekend op een grote toestroom van asielzoekers en moet mensen onderbrengen in tijdelijke locaties en noodopvang. Omdat het grootste aanmeldcentrum van de IND in Ter Apel zit, komt hier alles samen – Schiphol heeft ook een aanmeldcentrum, maar de aantallen daar zijn verwaarloosbaar in vergelijking met het aantal mensen dat zich meldt in dit Groningse dorp.
Om de hoek van de hoofdingang, helemaal aan het einde van de straat die langs het terrein loopt en leidt naar de penitentiaire inrichting voor vreemdelingen, staan vijf witte paviljoens met puntige daken, alsof er een festival is neergestreken in dit lege landschap.
Gebran, Aiman en Mohammed hebben bij aankomst in Ter Apel zes nachten in een van de paviljoens geslapen, die begin oktober zijn neergezet om te voorkomen dat mensen op straat belanden. De eerste twee nachten bleek er onder de witte puntdaken geen bed meer beschikbaar. “We hebben toen op de vloer geslapen”, zegt Aiman. Daar zitten de mannen overigens niet mee. “Ze gaven ons dekens, drinken en eten. Mensen zijn zo aardig.”
Twee beveiligers in gele hesjes
Aanvankelijk sliepen mensen een nachtje in een paviljoen, om vervolgens naar het normale terrein te verhuizen, maar inmiddels gaat het om meerdere nachten. Hoeveel mensen hier precies slapen verschilt van nacht tot nacht, maar er gaan getallen rond van enkele honderden.
Een groep asielzoekers die zojuist door twee beveiligers in gele hesjes naar de paviljoens is gedirigeerd wacht bij de geïmproviseerde receptie, terwijl medewerkers hun uiterste best doen om mensen zo vriendelijk mogelijk te ontvangen. Op gezichten valt de uitputting af te lezen, voor de deur zit een jongetje snikkend met zijn gezicht in zijn handen.
De paviljoens zijn koud en benauwd tegelijk. Plastic matrasjes liggen op zwarte bedden. Een kleuter met een roze jas ligt overdwars op een bed, haar gezicht omlijst door een capuchon met een nepbontkraag. Om haar heen liggen nog drie kinderen, een volwassene beschut het groepje met haar lichaam. Elk paviljoen heeft een aantal toiletten, die aan het einde van de middag niet al te fris meer ruiken. Containers met douches staan tegenover de witte onderkomens.
Uit een kanaal gedronken
Van de drie mannen uit Jemen komt geen onvertogen woord over deze noodopvang. Ze hebben tijdens hun vlucht op straat geslapen, vertellen ze. Honger en dorst gehad, zo veel dat ze uit een kanaal hebben gedronken. “We zijn zo blij dat we hier zijn. Nederland is mooi, en zo groen”, zegt Mohammed. Hij zegt 17 jaar te zijn; op zijn veertiende vertrok hij uit Jemen. “Als je niet weggaat, moet je in het leger.”
Onvertogen woorden komen er wel van Fatah uit Algerije. Het is allemaal Scheisse, zegt hij meermaals, terwijl hij met een papiertje met het woord ‘Budel’ erop voor de hoofdingang van het terrein staat. Vier nachten slaapt hij nu in een van de paviljoens en iemand heeft tegen hem gezegd dat hij naar de opvang in het Brabantse Budel gaat. Maar wanneer en hoe? Hij snapt er niets van en niemand lijkt hem te kunnen helpen.
“Er slapen allemaal kinderen daar”, zegt hij, wijzend naar de paviljoens. “En we krijgen alleen maar boterhammen.” Elke dag is het een verrassing of hij aan het einde van de dag wel of geen bed heeft, zegt Fatah. Hij verlaat zijn matras in de ochtend en ’s avonds ploft hij neer op een ander bed.
Speeltuintjes in een miniatuur Vinexwijk
Gedurende de dag worden groepen asielzoekers van het aanmeldcentrum naar de paviljoens begeleid, en van daar naar het coa-terrein. Dat wordt omheind door een groen hek met spijlen en lijkt met de lage rode rijtjeshuizen, grasvelden en speeltuintjes op een miniatuur Vinexwijk. In die wijk zitten meerdere coa-locaties, waaronder een asielzoekerscentrum, een plek voor alleenstaande minderjarigen en een ‘vrijheidsbeperkende locatie’ voor wie overlast veroorzaakt.
De overlastgevers moeten deze weken ook in de paviljoens slapen. Daar wordt immers iedereen opgevangen die niet meer in de normale opvang past. Op een filmpje toont Fatah een man die in de hoek van een van de tenten met veel misbaar van alles in een witte plastic tas propt terwijl mannen met gele hesjes om hem heen staan. Op de voorgrond ligt iemand in een dikke winterjas op een bed, de schoenen nog aan. Middenin de tent ligt een rijtje matjes op de grond, tassen en rugzakken eromheen.
Mohammed, Aiman en Gebran uit Jemen zeggen dat ze in de paviljoens sliepen toen er twee weken geleden een opstootje uitbrak waarbij de mobiele eenheid moest ingrijpen. Terwijl de mannen de half uur durende wandeling maken naar Ter Apel, langs de provinciale weg en een kaarsrecht kanaal, knikt Gebran naar een groepje dat hen tegemoet loopt. “Zij zijn degenen die hebben gevochten”, zegt hij. Crazy people, vullen zijn vrienden aan.
Wandelen naar de supermarkt
De drie Jemenieten zijn er net achter gekomen dat ze niet met de bus mee kunnen naar Emmen, omdat ze geen ov-chipkaart hebben en ze hun dollars eerst moeten inwisselen voor euro’s. Maar in Ter Apel kan dat niet meer, vertelt een vriendelijke man die hen bij een geldautomaat ziet staan. Dat moet in Emmen. De drie wandelen verder naar de supermarkt, waar ze hopen met hun dollars een ov-chipkaart te bemachtigen.
In het dorp is het ondertussen rustig. De markt staat op het centrale plein, het leven gaat zijn gangetje. Toch loopt de spanning bij vlagen op, zegt Klaas Buigel, VVD-raadslid voor de gemeente Westerwolde, waar Ter Apel onder valt, en inwoner van Ter Apel. “Als je op de vloer slaapt ben je brak, dan heb je een korter lontje. Dat snap ik wel”, zegt hij . “Dat zien we de laatste twee weken wel eens terug in de supermarkt, of elders in het dorp.”
De gemeenteraad van Westerwolde, met een coalitie van Gemeentebelangen en de PvdA, heeft na twee weken meer dan genoeg van de paviljoens. Voor het weekend stuurde de voltallige raad een brief naar Den Haag, waarin ze onder meer schrijft dat ze zich in de steek gelaten voelt door de regering en door andere gemeenten die slechts mondjesmaat opvang toezeggen.
Een boze en bezorgde burgemeester
In een openbare vergadering sloeg de raad maandag hard op de trom om duidelijk te maken dat de overvolle opvang in Ter Apel een probleem is dat heel Nederland zich moet aantrekken. Ook riep de raad verantwoordelijk staatssecretaris Ankie Broekers-Knol (VVD) op zelf eens polshoogte te komen nemen. Burgemeester Jaap Velema (D66), in zijn eigen woorden: ‘een boze en bezorgde burgemeester’, sprak van ‘een crisis die zich in vertraging afspeelt’.
“De hele asielketen loopt vast”, zegt Buigel op de donderdag voor die vergadering bij een cappuccino in een van de snackbars van het dorp. “Elke dag komen hier gemiddeld 150 mensen asiel aanvragen.” Het irriteert hem dat de gemeenteraad niet duidelijk krijgt hoeveel mensen er nu precies door het coa worden opgevangen bij Ter Apel. “De vergunning is er voor tweeduizend man, en ik vind het helemaal niet erg als dat er af en toe wat meer zijn. Maar er gaan nu getallen rond van 2600 of 2800 mensen. Dan is het ook niet meer brandveilig.”
De afgelopen dagen heeft de gemeente Groningen asielopvang toegezegd op een schip en een voormalige GGD-testlocatie. Ook Almere opende een opvang om Ter Apel te ontlasten, en volgens een coa-woordvoerder komen er meer locaties aan. Verder kennen vijf gemeenten al tijdelijke opvang, heeft Goes een noodopvang en worden evacués uit Afghanistan opgevangen in Harskamp, Heumensoord, Zeist en Zoutkamp.
Volgens het coa zorgt dat ervoor dat de paviljoens bij Ter Apel langzaam weer leeglopen. Toch zei demissionair minister Ferd Grapperhaus (Justitie en Veiligheid) maandag dat er snel 800 extra bedden moeten komen voor asielzoekers, en de komende weken nog eens 1500. Die zouden zo lang mogelijk beschikbaar moeten zijn, want de locaties die afgelopen weken in sneltreinvaart werden geopend zijn allemaal tijdelijk. Wat er gebeurt als de afspraken met gemeenten begin volgend jaar aflopen, is dus afwachten.
Buschauffeur accepteert geen dollars
De landelijke politiek heeft volgens Klaas Buigel niet echt door wat er gebeurt in Ter Apel. “Het duurt allemaal veel te lang. Alles gaat stroperig. Sinds ik in 2005 lid ben geworden van de VVD speelt dit al.” Het systeem kan onvoldoende reageren op wisselende aantallen vluchtelingen, verzucht hij. “In 2015 en 2016 (toen er door de oorlog in Syrië veel asielzoekers naar Nederland kwamen, red.) is er flink opgeschaald, maar daarna is er meteen weer afgeschaald. De gemeenteraad zegt verder al jaren dat er meer aanmeldcentra nodig zijn in Nederland. Die zijn er nog steeds niet.”
Ondertussen keren Mohammed, Aiman en Gebran aan het eind van de dag onverrichter zake terug naar het kamp. Bij de supermarkt konden ze met hun dollars geen ov-chipkaart kopen en ook de bus zelf accepteerde hun geld niet.
Na het weekend appt Mohammed dat Aiman en Gebran zijn overgeplaatst naar de opvang in Almere. Het is hem nog altijd niet gelukt euro’s te bemachtigen. Een buskaart kan hij krijgen van het coa, maar alleen met een goede reden. “Het is oké”, schrijft hij. “Mijn vrienden kunnen helpen. Die kunnen geld wisselen. Ze hebben alleen wat tijd nodig om het te regelen.”
De volledige namen van de asielzoekers zijn bekend bij de hoofdredactie.
Lees ook:
De asielopvang piept en kraakt. Hoe komt dat?
De problemen in de opvang van asielzoekers zijn als een knoop die lastig te ontwarren is.
Problemen bij IND houden aan: asielzoekers moeten nog langer wachten op duidelijkheid.
Ondanks herhaalde beloften van staatssecretaris Broekers-Knol (migratie) slaagt de IND er niet in om achterstallige asielaanvragen nog voor het einde van het jaar weg te werken.
