Het vertrouwen is weg: Onderzoek naar binnenlandse adopties moet helemaal opnieuw

In de periode tussen 1956 en 1984 stonden duizenden ongetrouwde vrouwen hun kind af, vaak onder grote druk. In januari 2019 kondigde het ministerie een onderzoek aan naar deze periode, omdat steeds meer vrouwen de stilte doorbraken en zeggen gedwongen te zijn hun kind af te staan.

Het Verwey-Jonker Instituut startte in de loop van 2019 met dat onderzoek, maar op hetzelfde moment opende het ministerie zelf een ‘meldpunt’, wat later een ‘aanmeldpunt’ ging heten. Daar ontstond in de loop van 2019 en 2020 ontzettend veel verwarring over; het was voor geadopteerde kinderen, afstandsmoeders en -vaders, en andere betrokkenen lang niet duidelijk wat de status was van dat aanmeldpunt.

Een datalek bij het aanmeldpunt

Het idee was dat het Verwey-Jonker Instituut zeventig aanmeldingen zou gebruiken voor verdiepende interviews ten behoeve van het onderzoek, maar voor de bijna 700 mensen die belden was dat vaak niet duidelijk. Pijnlijk, te meer omdat zij vaak een geschiedenis vertelden die ze soms al decennialang verborgen hadden gehouden.

Daar komt bij dat in de zomer van 2020 bleek dat er sprake was geweest van een datalek bij het aanmeldpunt. Die stuurde de geanonimiseerde verslagen van gesprekken niet alleen naar het Verwey-Jonker Instituut maar ook naar het ministerie zelf. Daar werden ze bovendien niet goed beveiligd opgeslagen.

Op hetzelfde moment bleek ook nog eens dat er grove fouten stonden in meerdere gespreksverslagen. Zo las Trudy Scheele-Gertsen, die in de jaren zestig gescheiden werd van haar zoon, in het verslag dat zij verstandelijk beperkt zou zijn. Ook zou haar zoon contact hebben gehad met zijn biologische vader. Dat klopt allebei niet.

Een vernietigend oordeel

Een commissie die toen werd ingesteld om te onderzoek wat er mis was gegaan, de commissie Finkenauer, velde in juli van dit jaar een vernietigend oordeel over de handelswijze van het ministerie. Die zou onder meer met weinig compassie oude trauma’s oprakelen. In september drongen moeders en geadopteerde kinderen er in een gesprek met Dekker op aan om het onderzoek, dat toen al een jaar stil lag, maar helemaal stop te zetten.

Dat doet Dekker dus nu. “Ik heb geluisterd naar wensen van afstandsmoeders en hun kinderen, en daarop besloten tot een herstart van het onderzoek. Ik heb er vertrouwen in dat we met het nieuwe onderzoek een nieuwe start kunnen maken en daarmee het vertrouwen dat is geschaad kunnen herstellen.”

Eugénie Smits van Waesberghe, zelf geadopteerd, noemt het stoppen van het onderzoek ‘de enige juiste conclusie’. Zij was een van de betrokkenen die er op aandrong om te stoppen met het onderzoek. “Maar het heeft zo veel moeite gekost, en het vertrouwen is helemaal kapot.”

Ze is bovendien niet blij dat Dekker al in januari aan de Kamer wil laten weten hoe de nieuwe onderzoekscommissie er uit gaat zien, na overleg met ‘betrokkenen’. Smits van Waesberghe: “Ten eerste snap ik niet waarom dat ineens zo snel moet. Na twee jaar traineren. Is het zelfoverschatting? Ik snap het niet. Ten tweede wil ik helemaal niet meer met hem en zijn ambtenaren praten. Helemaal niet omdat hij ook nog eens demissionair is.”

De relatie tussen het ministerie en de afstandsmoeder en geadopteerde kinderen, heeft een dieptepunt bereikt. In september diende de rechtszaak die Scheele-Gertsen aanspande tegen de Staat, waarin zij de Kinderbescherming verantwoordelijk houdt voor de gedwongen scheiding van haar zoon. Daarin liepen de emoties hoog op, moeders en kinderen hoorden in de verdediging eenzelfde denigrerende houding als die ze in het verleden ervaarden.

Overzicht van archieven

Naast het nieuwe onderzoek, kondigt de minister ook een lijst aan met instellingen en tehuizen waarin sprake was van afstand en adoptie. Ook wordt gewerkt aan een overzicht van welke archieven er nog zijn en welke zijn vernietigd. Daarnaast wordt gekeken of een expertisecentrum, dat nu voor adoptie uit het buitenland wordt opgezet, op termijn uit te breiden is. Daarmee zouden ook mensen die vragen hebben over binnenlandse adoptie er terecht kunnen.

Dekker wil nu eerst in gesprek met betrokkenen over het profiel van de voorzitter en het onderwerp van de opdracht van de onafhankelijke onderzoekscommissie. Naar verwachting informeert de minister begin volgend jaar de Tweede Kamer over hoe de nieuwe onderzoekscommissie eruit gaat zien.

Het Verwey-Jonker Instituut bekijkt ondertussen ook of mogelijk is het onderzoeksmateriaal voor die nieuwe commissie beschikbaar te houden. “Het spijt ons dat we het onderzoek naar praktijken en ervaringen niet ten volle hebben kunnen afronden”, laat het instituut in een verklaring weten.

Lees ook:

Stoppen is geen optie meer voor ‘afstandsmoeder’ Trudy Scheele-Gertsen

Na twee jaar wachten dient vrijdag de zaak die Trudy Scheele-Gertsen aanspande tegen de staat. Zij werd tegen haar wil van haar zoon gescheiden.

Ministerie springt slordig om met gevoelige informatie over adoptie

De verhalen van ouders, kinderen en andere betrokken die zich hebben gemeld bij het ‘Aanmeldpunt afstand en adoptie’ zijn niet goed beveiligd opgeslagen bij het ministerie van veiligheid en justitie. Er is sprake van een datalek en honderden gespreksverslagen zullen vernietigd worden.