De aardbevingsellende overschaduwt het Noord-Groningse Zeerijp. Vrijdag presenteert de enquêtecommissie haar eindrapport over de Groningse gaswinning in het dorp. ‘Het voelt oneerlijk.’
De inwoners van Zeerijp kunnen niet wachten. Al lange tijd is er weinig reden voor een feestje in het door aardbevingen geteisterde dorp. Daar komt in september verandering in. Met een driedaags dorpsfeest vieren dorpelingen de opening van het nieuwe aardbevingsbestendige dorpshuis.
Alie Leeuwis is half februari bij een bijeenkomst om voorbereidingen te treffen. “Maar aan het einde van de avond”, vertelt Leeuwis, “gaat het wéér over die aardbevingen.” Zo gaat het altijd tijdens samenkomsten in het Noord-Groningse dorp. Wie heeft welk verstevigingsadvies? Is het schaderapport al binnen? Hebben jullie die beving gisteren ook gevoeld? “We hebben het er altijd over, het overheerst het dorp.”
Epicentrum in aardbevingsgebied
Zeerijp telt nog geen vijfhonderd inwoners en ligt in het midden van het aardbevingsgebied. Een groot deel van de 220 huizen aan de negentien straten kampt met schade. Vrijdag reist de parlementaire enquêtecommissie naar het dorp af om het vuistdikke eindrapport over de Groningse aardgaswinning te presenteren.
Leeuwis gaat met koeken rond in het bijgebouw van de pastorie naast de Jacobuskerk. Op de weg ernaartoe verontschuldigt Stoffer Reiffers zich voor de locatie. “Normaal gesproken zouden we in het dorpshuis gaan zitten, maar zoals je ziet gaat dat nu niet”, zegt Reiffers, die net als Leeuwis bestuurslid is van Dorpsbelangen Zeerijp. Schuin tegenover de middeleeuwse kruiskerk bouwen bouwvakkers aan het nieuwe dorpshuis. Het gebouw met grote raampartijen staat nog volop in de steigers.
Dorpshuis enige wat er nog is
De aardbeving van Huizinge in 2012 is een kantelpunt. Het oude dorpshuis, met vereende krachten opgebouwd in 1967, raakt net als veel woningen in het dorp beschadigd. Na elke beving die volgt, takelt de ‘woonkamer van Zeerijp’ verder af.
Maar het dorp kan niet zonder. Het is de plek waar inwoners samenkomen, eten, pubquizzen en elkaar bijpraten. Het is de kraamkamer voor activiteiten als de jaarlijkse spooktocht, de Maria Lichtmis Wintertocht en de ZZ-races met historische motoren. “Van klaverjassen tot toneel, het ligt allemaal stil”, zegt Geraldien de Wit, ook bestuurslid van Dorpsbelangen. “We hebben daardoor veel minder contact met elkaar.” Leeuwis knikt instemmend: “Het groeit allemaal uit elkaar.”
Veel voorzieningen zijn verdwenen in Zeerijp. Voor boodschappen zijn inwoners afhankelijk van het grotere Loppersum of Appingedam. Café Nastrovja, het laatste in het dorp, verdween jaren geleden. Albert Hartman is voorzitter van Stichting Dorpshuis Zeerijp en sinds 2016 nauw betrokken bij de nieuwbouw. “Het dorpshuis moet het doen”, zegt hij in de kantine van zijn bedrijf in het buitengebied van Zeerijp. “Het is het enige wat we nog hebben.”
Na ‘Huizinge’ begint de discussie over de versterking van het gebouw. Eerst met de Nederlandse Aardolie Maatschappij, later met het Instituut Mijnbouwschade Groningen. “Een soap”, concludeert Hartman. “Ik kan een boek schrijven met iedereen die langs is geweest om zich over het dorpshuis te buigen.”
Stijgende bouwkosten
Teleurstellingen volgen elkaar op. Na jarenlang gesteggel komt het besluit om het dorpshuis niet te versterken, maar te slopen en opnieuw op te bouwen. De interim-burgemeester van de toenmalige gemeente Loppersum belooft voor de bewoners een subsidieaanvraag te doen, maar dat gebeurt niet.
Later trekt de aannemer zich ook nog eens terug. “Vervolgens bleek het plan veel duurder geworden door stijgende bouwkosten”, zegt Hartman. Uiteindelijk springt de gemeente Eemsdelta bij. “De wethouder zei dat wat wij deden eigenlijk ondoenlijk was.” Komende zomer, nog voor de bouwvak, moet het nieuwe dorpshuis af zijn. Met een verdieping minder dan gepland, maar mét café, multifunctionele sportzaal en archeologisch informatiepunt. Het project kostte uiteindelijk bijna twee miljoen euro.
Nauwelijks nog vertrouwen
De moeizame bouw van het dorpshuis in Zeerijp is exemplarisch voor de stroperige wijze waarop de versterkingsoperatie in Groningen vorm krijgt. In het hele dorp is de versteviging van slechts vier huizen afgehandeld, stelt Dorpsbelangen. De rest volgt in 2024, al moeten de inwoners dat eerst zien voordat ze het kunnen geloven.
“In het dorp is het vertrouwen 0,0”, zegt Leeuwis. Het bestuurslid is inmiddels bijgepraat over de versterkingsoperatie in het dorp. “Daardoor heb ik wat meer vertrouwen in het proces. Lange tijd dacht ik: schiet mij maar lek, want hier komt nooit meer wat van.”
Niemand uit het dorp uitgenodigd
Het wantrouwen drukt een stempel op de presentatie van de parlementaire enquêtecommissie, vrijdag in Zeerijp. Wat niet helpt is dat voor zover bekend geen inwoners uit het dorp zijn uitgenodigd. De commissie kiest ervoor om inwoners uit het gebied uit te nodigen die de commissieleden tijdens werkbezoeken vorig jaar hebben ontmoet. Daar zaten geen Zeerijpers bij.
Aanvankelijk was verantwoordelijk wethouder Annalies Usmany-Dallinga van de zwaar getroffen gemeente Eemsdelta ook niet uitgenodigd, maar zij mag na lang aandringen toch naar binnen. “Absurd”, vindt bestuurslid De Wit het dat geen dorpelingen zijn uitgenodigd. “Een poppenkast is het. Doe het dan gewoon in Den Haag, als je ons er niet bij wilt betrekken.”
Een deel van de inwoners in Zeerijp is afgehaakt na jarenlange bureaucratische ellende. Gert Knol is zo iemand. Hij woont in een vrijstaand huisje aan de Molenweg. Aan zijn gevel hangt de Groningse vlag met een schokgolf erop halfstok. “De hoge heren doen maar en er gebeurt niks”, vertelt Knol in de deuropening. “Intussen wacht ik nog steeds op het inspectierapport van mijn huis. Ik ben er klaar mee en ga mijn eigen gang. Ik doe het onderhoud, heb laatst de kozijnen vervangen. Als straks wordt besloten dat het huis neer moet, dan zien we wel.”
Hij praat droog en nuchter, maar het is duidelijk zelfbescherming om niet gek te worden. Hij somt de ene na de andere anekdote op over kennissen die wegkwijnen. “Die man daar, verderop in de straat, heeft een half jaar in Bedum gezeten tijdens de verbouwing. Kwam hij hier iedere dag kijken hoe het gaat. Een ander heeft nu een versterkte boerderij en hij is er al ingetrokken. In een kist. Er zijn mensen die er gewoon aan onderdoor gaan.”
Versterking laat diepe sporen na
De zorg om nieuwe bevingen is er altijd, ook als de woningen in Zeerijp zijn versterkt en de gaskraan uiterlijk volgend jaar is dichtgedraaid. “Als je constant door je huis gaat om te kijken of scheuren groter zijn geworden, word je knettergek”, zegt inwoner Leeuwis. “In de kerktoren zit een scheur, als die omvalt op ons huis … Ik betrap mezelf er steeds vaker op dat het in mijn hoofd zit.”
Het versterkingsproces laat diepe sporen na in het dorp, ook bij degenen van wie het huis al is versterkt. Jeroen Jonkers woont met zijn gezin in een karakteristiek pand aan de rand van het dorp. Zijn huis uit 1872, dat op een wierde ligt, is één van de vier woningen in Zeerijp die al versterkt zijn, via een pilotproject.
“Het hele proces heeft veel met ons en de kinderen gedaan. We vragen hier niet om, en het heeft ons veel tijd en aandacht gekost. Tijd die we ook hadden kunnen besteden aan leuke dingen.” Hij hoopt dat de commissie vrijdag met een aantal stevige adviezen komt. “Bijvoorbeeld een crisisaanpak, zodat de versterking versnelt.”
Ongelijkheid in het dorp
Hoewel de versterking achter de rug is, zijn hij en zijn vrouw Ruth Meijer nog altijd moegestreden. Dat komt omdat de aardbevingsellende overal op de loer ligt. Na een nieuwe beving begint immers alles weer opnieuw. En Meijer zelf zit in de stichting die opkomt voor de belangen van het dorpshuis. “Elke keer is daar weer de confrontatie met de aardbevingen.”
Dan heb je nog de ongelijkheid. Waarom het ene huis wordt versterkt en het ander tegen de vlakte gaat, is nauwelijks uit te leggen. En waarom vier huizen in Zeerijp al verstevigd zijn, terwijl de rest moet wachten ook niet. “Het voelt best oneerlijk”, geeft Meijer toe.
Sociale cohesie herstelt niet
Het nieuwe dorpshuis is van groot belang om de onderlinge verhoudingen in het dorp te herstellen, zegt wethouder Usmany-Dallinga van de gemeente Eemsdelta. Ze heeft de versterkingsopgave in haar portefeuille. “Door alle aardbevingsproblemen staat de sociale cohesie in dorpen en wijken onder druk”, zegt ze.
Dat komt vooral door de ongelijkheid bij het versterken van huizen. Mensen met hetzelfde soort huis zitten in een ander ‘versterkingsregime’. Dorpsbewoners die altijd goed met elkaar overweg kunnen, staan ineens lijnrecht tegenover elkaar. “Ongelijkheid doet iets met mensen. We merken dat de cohesie niet herstelt. Met het herstellen van de dorpshuiskamer werk je daar een beetje aan.”
Beveiliging van boerderij de Diek’n
Twee kilometer van het dorpshart van Zeerijp, in het buitengebied, ligt boerderij de Diek’n van eigenaresse Ruth Harmsen. De feest- en vergaderlocatie annex B&B is vrijdag het toneel van de presentatie van het rapport van de parlementaire enquêtecommissie. Binnen staan de afrikaantjes al klaar om het terrein wat op de fleuren. “Voor de streek is het heel goed dat ze het rapport hier presenteren.”, zegt ze.
De manier waarop het gaat zorgde wel voor gefronste wenkbrauwen. “Het gaat, hoe zal ik het zeggen, op zijn Haags, hè”, vertelt ze, doelend op alle beveiligingsmaatregelen die worden genomen. De locatie is niet voor niets uitgekozen, het is goed te beveiligen en ligt aan een doodlopend landweggetje in de middle of nowhere. “Ze zijn erg op hun hoede.”
Geen contact maken met mensen
Harmsen is een van de weinige dorpelingen die bij de presentatie is, samen met anderen uit Zeerijp die helpen met de catering. Voor de gesprekken met andere inwoners uit het aardbevingsgebied is slechts een uurtje uitgetrokken. “Ze doen op hun manier hun best, maar begrijpen blijkbaar niet zo goed hoe je echt contact moet maken met de mensen hier.”
Harmsen heeft weinig vertrouwen dat de regering wat gaat doen met de uitkomsten en adviezen die de commissie in haar boerderij presenteert. Een boerderij die ook kampt met scheuren. “Daar is al te veel voor gebeurd. Ik ben 74, het zal mijn tijd wel duren, denk ik vaak. Je moet ook nog leven.”
Dorpshuisvoorzitter Hartman wil graag blijven geloven in de goede bedoelingen van alle betrokkenen. “Ik wil ze wel het voordeel van de twijfel geven”, zegt hij. “Waar je echt van schrikt is dat ze allemaal wel willen, maar ze krijgen het gewoon niet voor elkaar.”
Zeerijp decor van presentatie
De parlementaire enquêtecommissie presenteert vrijdag haar eindrapport over de aardgaswinning in Groningen in boerderij de Diek’n in Zeerijp. Voor de bijeenkomst zijn honderd genodigden welkom, onder wie gedupeerde Groningers die de commissie heeft gesproken tijdens werkbezoeken. Voor zover bekend zitten daar geen dorpsbewoners uit Zeerijp bij.
Naast inwoners van het gebied zijn er vertegenwoordigers van de Groninger Bodem Beweging, het Groninger Gasberaad en lokale overheden. De presentatie begint om 12.00 uur. Vervolgens is nog een uur ingeruimd waarin de commissie met inwoners in gesprek gaat.
Lees ook:
‘Alle regels waaraan steeds moet worden voldaan, staat een oplossing voor Groningen in de weg’
Per gebied of de grootste schade eerst? Een gebrek aan ideeën om aardbevingsschade aan te pakken is er niet. Die verzanden echter in bureaucratie.
