Evaluatie Preventieakkoord
Het kabinet wilde Nederland van de vette hap, drankzucht en roken afkrijgen. Dat lukt nog niet echt
Nederland gezond krijgen: dat was het doel van het Nationale Preventieakkoord in 2018. Dat gaat, twee jaar later, nog bepaald niet vlot genoeg, blijkt uit RIVM-onderzoek.
Nederlanders van de vette hap, drankzucht en rooklust afkrijgen: plannen daarvoor zagen in de vorm van een zwaarbevochten preventieakkoord in 2018 het licht. Nu blijkt dat de helft van de doelen die staatssecretaris Paul Blokhuis van volksgezondheid samen met zeventig partijen – van scholen tot sportbonden – stelde voor 2020, niet gehaald zijn.
Dat is de conclusie van een evaluatie door het RIVM. In het preventieakkoord staan ambities genoteerd voor 2040, zoals een rookvrije generatie. Voor de jaren tussendoor zijn losse doelen geformuleerd, waaronder 39 voor het jaar 2020. Daarvan zijn dertien doelstellingen behaald, de meeste op het gebied van roken (negen).
Zo werd bijvoorbeeld de accijns op sigaretten en shag verhoogd, stopten de NS en ProRail met tabaksverkoop, investeren pensioenfondsen amper nog in de tabaksindustrie en is het aantal jongeren dat dagelijks begint met roken afgenomen van 75 naar 41. Tegelijk zouden ook alle verslavingszorginstellingen ‘rookvrij’ moeten zijn, maar dat gaat maar op voor 8 procent.
De horeca had wel iets anders aan het hoofd
De strijd tegen overgewicht kwam moeilijker van de grond. Het aantal kinderen in de leeftijd 4 tot 18 met overgewicht steeg zelfs, met 1,5 procentpunt naar 14,9 procent in 2020 – de aanpak op scholen bleef achter. Het aantal volwassenen met overgewicht verbeterde niet, maar bleef stabiel: het gaat nog steeds om de helft van de Nederlanders.
Het aantal schoolkantines dat gezond voedsel serveert, bleef steken op zo’n 40 procent, terwijl 50 procent het doel was. Ook de horeca, die gezonder voedsel wilde serveren, had afgelopen jaar wel wat anders aan het hoofd.
Een succesje voor Blokhuis (of een tijdelijk bijeffect van de coronacrisis, door de langdurige sluiting van nachtclubs en cafés) is de eerste daling in het aantal volwassenen dat overmatig drinkt: van 8,5 procent in 2019 naar 6,9 procent in 2020.
Het belang van preventie
Over de coronacrisis gesproken: die zette het belang van preventie nog eens stevig op de agenda, onder andere omdat er meer coronapatiënten met overgewicht op de intensive care terechtkwamen. Tegelijkertijd ondermijnde het thuiszitten door de lockdowns de aanpak voor een gezonde leefstijl danig.
“Het is best spannend wat de invloed van de lockdowns is op de leefstijl van mensen: is die tijdelijk of permanent beïnvloed?”, zegt hoofdonderzoeker Anoukh van Giessen van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid & Milieu (RIVM). “Gaan mensen nu weer terug naar de sportschool die zo lang dicht is geweest?”
Om de ambities in 2040 te halen is sowieso méér nodig dan de afspraken die er nu zijn, zegt Van Giessen. “Zeker als het gaat om de aanpak van overgewicht en alcoholconsumptie.” Ze noemt als mogelijkheden de in andere landen effectieve suikertaks en het instellen van een minimumprijs voor goedkope alcohol, wat door experts in recent RIVM-onderzoek wordt geadviseerd.
Te slap akkoord
Dit soort harde afspraken kwamen er in 2018 niet doorheen. Het akkoord werd door critici ‘te slap’ genoemd. Volgens Blokhuis zat het belang van het akkoord vooral in de ‘cultuurverandering’: de kroket in de schoolkantine moest een rariteit worden, de roker slapjanus in plaats van stoer.
Wellicht is er nu, met de coronacrisis in het geheugen, meer ruimte voor harde preventiemaatregelen. In een Kamerbrief die demissionair staatssecretaris Paul Blokhuis maandag naar de Kamer stuurde over de RIVM-evaluatie, legt hij de bal neer bij een volgend kabinet.
In een reactie laat hij weten met deze tussenstand ‘zijn zegeningen te tellen’. Hij hoopt op een ‘inhaalslag’ en gaat in gesprek ‘over de dingen die echt te langzaam gaan’. “Natuurlijk blijf ik heel ongeduldig over alles wat met preventie te maken heeft. Hoe eerder we dat voor elkaar krijgen, hoe liever dat mij is.”
Lees ook:
Om de leefstijl te verbeteren, moet het Preventieakkoord meer rekening houden met sociale verschillen
Het Preventieakkoord toont ambitie, maar heeft te weinig oog voor sociale verschillen, aldus Karien Stronks, Janneke Harting en Michael Schreuders.
Komen we ooit af van het zwaarlijvige schuldgevoel?
De tabaksindustrie werd het hardst aangepakt in het preventieakkoord. Verwonderlijk is dat niet, want de tabaksindustrie is van de overlegtafel geweerd, de andere branches mochten wel meepraten. Is dat eigenlijk terecht? Zwaarlijvigheid en alcoholisme vormen toch net zo goed een maatschappelijk probleem?
