Gemeenten hebben nauwelijks beleid voor extreme hitte, een van de meest dodelijke klimaatrisico's

Slechts zo’n dertig van de bijna 350 gemeenten in Nederland hebben de afgelopen jaren een zogeheten hitteplan gemaakt, waarin zij onder meer hebben vastgelegd hoe zij kwetsbare inwoners acuut kunnen beschermen tegen de warmte. Nog minder gemeenten hebben beleid ontwikkeld gericht op het voorkomen van hitteproblemen in woningen, en hoe zij willen zorgen voor meer schaduw en verkoelend openbaar groen.

Het is voor gemeenten niet verplicht om lokaal hittebeleid op te stellen, maar het kan mogelijk wel slachtoffers schelen. “Hitte is een van de gevaarlijkste klimaatrisico’s. Er wordt te weinig en te laat aan gewerkt om serieuze problemen te voorkomen,” zegt Madeleen Helmer, expert hittestress bij het Klimaatverbond. Tijdens hete zomers vallen aanzienlijk meer dodelijke slachtoffers dan in andere jaren, blijkt uit cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). Zo stierven er tijdens de hittegolf van 2020 zo’n 650 mensen door de warmte.

Kwetsbare ouderen

Vooral oudere mensen, zeker als ze alleen thuis wonen, zijn tijdens een hittegolf extra kwetsbaar. Daarom ziet de thuiszorg de zorgvraag tijdens de zomermaanden toenemen, zegt een woordvoerder van branchevereniging Zorgthuisnl. Thuiszorgmedewerkers moeten niet alleen de reguliere zorgtaken afhandelen, ze moeten er ook voor zorgen dat de cliënt voldoende drinkt en het huis goed gekoeld is. Dat is een hele opgave, gezien het aanhoudende personeelstekort en de vele medewerkers die op vakantie zijn. Gemeentelijk hittebeleid bevat net zoals het Nationale Hitteplan maatregelen om dit soort kwetsbare inwoners beter te beschermen in het geval van een hittegolf.

Hoe dat werkt blijkt in Den Haag, een van de gemeenten die al wel een lokaal hitteplan hebben opgesteld. Daar werden tijdens de hitte midden juli alle zelfstandig wonende 75-plussers in de stad – in totaal zo’n 32.000 adressen – per brief gewaarschuwd dat er een hittegolf op komst was. Ook werd er water uitgedeeld en werden Hagenaren geïnformeerd over waterpunten in de stad. Haagse thuiszorgmedewerkers bespraken met hun cliënten wat de gevaren zijn van een hittegolf. Met als belangrijkste tip: drink ook als je geen dorst hebt, want ouderen hebben een minder goed dorstgevoel.

De kwetsbaarheid van thuiswonende ouderen was volgens expert hittestress Helmer precies de reden dat een paar jaar geleden de eerste stappen werden gezet om lokale hitteplannen te ontwikkelen. “De risico’s bij ouderen thuis nemen toe. Er is sprake van vergrijzing, we willen dat mensen langer thuis blijven wonen, en door klimaatverandering is er ook een toename van hittegolven.”

Wateroverlast urgenter dan hitte en droogte

Dat slechts weinig gemeenten een hitteplan hebben uitgewerkt, heeft vooral te maken met gebrek aan personeel en geld bij de lokale overheid, denkt Helmer. In Nederland was een probleem als wateroverlast lange tijd veel urgenter dan droogte of hitte. Voor waterproblemen heeft de gemeente de nodige kennis in huis, en ook financiering is vrij gemakkelijk te krijgen. “Maar dat geldt niet voor hitte”, aldus Helmer.

Dat zie je vooral terug in kleinere gemeenten, aldus Menno van Bijsterveldt, adviseur van de non-profitorganisatie Climate Adaptation Services, die vorig jaar onderzoek deed naar de lokale klimaatadaptatieplannen. In kleinere gemeenten worden klimaatmaatregelen vaak betaald uit de rioolbelasting en uitgevoerd door een ambtenaar die ook waterzaken in zijn takenpakket heeft.

“Het eigenaarschap van dit probleem is volstrekt onduidelijk”, zegt Helmer. “Van droogte kun je nog zeggen dat dit een watergerelateerd probleem is, en dat het dus past in het takenpakket van een waterambtenaar. Maar over hitte gaat helemaal niemand. Wat mij betreft moeten ministeries en provincies aan de slag, want het is niet voldoende om dit over te laten aan het initiatief van de gemeente zelf. Zolang de nationale overheid geen geld en middelen vrijmaakt, wordt het probleem de komende tijd alleen maar groter.”

Lees ook:

Overheden gaan wildzwemmen in open water indammen

Zwemmen in open water is populair, ook op plekken waar dat onveilig is. Na jaren van gedogen gaan overheden ‘wildzwemmen’ indammen.