Geen overlast, toch woede om asielboot. ‘Ik ben geen racist, maar het wordt gewoon te gek’

Velsen-Noord reageerde woedend op de komst van een cruiseschip voor de opvang van maximaal 1000 asielzoekers. De aanwezigheid van de vluchtelingen verliep vervolgens geruisloos, geven ook de bewoners toe. Maar nu de gemeente het schip langer aan de kade wil laten liggen, loopt de spanning in het dorp weer op.

De tekst staat begin februari op een zwart-wit spandoek aan de belangrijkste toegangsweg van Velsen-Noord: ‘Velsennoorders tegenover elkaar. Door onbetrouwbaar gemeentebestuur. Dales functie elders!!!’ Iedere inwoner van dit Noord-Hollandse industriedorp dat grenst aan de hoogovens van Tata Steel en de elektriciteitscentrales van Vattenfall, weet waarover dit gaat. Ze hebben allemaal net een enquête van de gemeente in de bus gehad met het verzoek om antwoord te geven op die ene vraag.

Die luidde, kort gezegd: mag het cruiseschip met asielzoekers langer blijven, of niet?

Op 16 maart hakt de gemeente de knoop door en besluit of het opvangschip, dat wordt bewoond door circa duizend asielzoekers, aan de kade bij Velsen-Noord blijft liggen. Of dat-ie vertrekt, al houdt niemand in het dorp daar rekening mee.

Even negen maanden terug in de tijd, naar medio juni vorig jaar. Er breken broeierige weken aan in Velsen-Noord als blijkt dat de gemeente overweegt om vluchtelingen op te vangen op een cruiseschip bij het dorp. De reacties op de populaire Facebook-pagina ‘Je bent Velsen-Noorder als…’ zijn niet van de lucht. ‘Velsen-Noord is weer het rioolputje.’ ‘Weg met die gelukszoekers.’ ‘Schiet er een torpedo op.’ ‘Optiefen met die boot.’

Nog voordat er een schip koers zet naar het Noordzeekanaal, staan inwoners van het dorp in de actiestand. Ondersteund door politici van Ja21 en Forum voor Democratie protesteren een kleine tweehonderd mensen tegen de komst van het opvangschip. Vooral de Velsense burgemeester Frank Dales (D66) moet het ontgelden.

Strakgesnoeide buxushagen

Op een steenworp van de beoogde ligplek van het cruiseschip leidt een lange oprit naar een volkstuinencomplex met 260 percelen. ‘VTV Wijkeroog’ staat er in grote gele letters boven de weg. ‘De groene long van de IJmond’, noemt men het er. Voorheen verbouwden dorpsbewoners uit kleine arbeiderswoningen hier groenten en aardappelen, nu recreëren veel mensen er tussen bloeiende planten in huisjes die van alle gemakken zijn voorzien.

Een van de tuinders is Jaap Kroon uit Langedijk. Met aan zijn fiets een gele tas van een bekende supermarkt loopt de pensionado door een van de lanen met strakgesnoeide buxushagen. “Duizend asielzoekers, dat zijn een hoop mensen. Wat moeten die hier, op een druk kanaal aan een industrieterrein?”, vraagt Kroon zich hardop af.

De tuinder uit zijn zorgen. De looproute naar het dorp leidt langs het terrein en de vereniging kent een geschiedenis met veel inbraken, zoals in 2019 en 2017. “Eerlijk?”, zegt Kroon, “Die mensen komen met niets van een plek waar geen moer was. Dan ga je hier toch zoeken, ben ik bang.”

Er zullen dingen misgaan. Dat geeft burgemeester Dales toe in de gemeenteraad. Hij noemt de komst van een opvangschip het moeilijkste voorstel uit zijn bestuurlijke loopbaan. “Maar we zien allemaal de afschuwelijke beelden in Ter Apel.”

Dales zegt dat hij ‘keihard’ heeft onderhandeld met het staatssecretaris Eric van der Burg (asiel) en het Centraal Orgaan opvang asielzoekers (Coa). Daar zijn afspraken uitgerold. De belangrijkste: de opvang is tijdelijk en duurt maximaal zes maanden.

Heftrucks met lange stalen palen

Na wat vertraging, de kade moet bijvoorbeeld geschikt worden gemaakt, legt op 21 september de Silja Europa van rederij Tallink aan in Velsen-Noord. Het witte staal en blauwe glas schittert in de zon. Met zijn 202 meter lengte en 55 meter hoogte werpt het schip een schaduw over de naastgelegen Kampen Machinefabriek van bedrijfsleider Ron van Dam.

Hier rijden heftrucks met lange stalen palen, buizen en machine-onderdelen de loods in en uit. Dat is geen plek voor asielzoekers, zegt Van Dam twee dagen later tegenover de rechtbank in Haarlem. Vijf plaatselijke ondernemers proberen er met een kort geding de opvang te frustreren. Tevergeefs.

Initiator van de zaak is Gerrit de Vries, directeur van Marine Sampling, een bedrijf dat doet aan bemonstering. De ondernemers zijn bang dat asielzoekers de terreinen van bedrijven betreden en er ongelukken gebeuren of zaken worden weggenomen. “Om dit te voorkomen worden wel hekken geplaatst, maar alsnog maak ik me zorgen.”

Oktober breekt aan. Iedere dag nemen ongeveer honderd asielzoekers hun intrek op de Silja Europa. Ze komen vooral uit Syrië, maar ook uit Afghanistan, Jemen, Turkije of Iran. Eenmaal in Nederland sliepen ze in Ter Apel, sommigen buiten of in tenten, of in Budel, een ander groot asielzoekerscentrum.

De kade bij het cruiseschip is afgezet met hekken en voor buitenstaanders niet zomaar toegankelijk. Bij de ingang van het hekwerk staat een keet voor beveiligers. Buiten de poort ontstaat al snel een rookplek voor de asielzoekers.

Schurft

Van demonstranten, tegenstanders of protestacties is sinds de aanleg van het schip geen sprake meer. Eén verkeersbord wordt met een zwarte spuitbus onder handen genomen.

“Er is niets meer aan te doen”, concludeert bloemist Leo Aardenburg, Hij is raadslid voor de lokale partij LGV en heeft zich hevig verzet tegen de komst van het schip. Op duizend asielzoekers is het kleine Velsen-Noord niet berekend, stelt Aardenburg. Hij zucht. “Ik krijg dat schip niet meer weg, jongen. Maar vanuit mijn winkel houd ik alles scherp in de gaten. Bij een incident meld ik me.”

De bloemist gaat verder met het schikken van bosjes rozen. Ze kosten 3,95 staat op een bord bij de ingang. Op = op. Aardenburg lacht. “Heb je het trouwens al gehoord? Die lui op de boot hebben schurft.”

Bewust verblijven er niet meer dan duizend asielzoekers op het schip, al kan de Silja Europa, die normaal pendelt tussen Helsinki en Talinn, gemakkelijk drieduizend mensen herbergen.

De gemakken van het schip zijn gesloten. Voor asielzoekers geen luxeleven in het zwembad of de disco. “We hebben te maken met de publieke opinie”, aldus locatiemanager Hanneke Niele. De winkeltjes zijn dicht, de à la carte-restaurants ook. Wat rest zijn herinneringen aan de luxe: de gouden balustrades, het blauwe tapijt, de glimmende trappen en de schitterende reclames aan de muren over tax free shoppen.

Terug naar de volkstuinvereniging Wijkeroog. In het ‘praathuis’ midden op het terrein is de daghap erwtensoep met rookworst. En anders is er altijd een huisgemaakte bal, los of op een broodje of een tosti. Uit een porseleinen Heineken-tap stroomt spraakwater, hoewel bij sommige bezoekers deze woensdagmiddag een jonkie, een jonge jenever, de voorkeur geniet.

De hele dag niets te doen

Aan tafels met houten stoelen op een oranje bakstenen vloer wordt hier door tuinders gekuierd. Achterin het praathuis staat een biljart. Voormalig voorzitter van de vereniging Kees van der Zwet Slotenmaker leunt tegen de bar. Iets verderop zit Jos Bohm met een biertje. Hij werkt op de drinkwaterboot in IJmuiden en kent de regio als zijn broekzak. Een tafeltje verder zit Jenny Halbesma. Zij komt uit Castricum maar heeft een tuin op Wijkeroog.

Kees: “Ik heb er vertrouwen in dat het goed gaat. Dat schip ligt hier open en bloot, er valt niets onder het tapijt te schuiven.”

Jos: “Echt? Die mensen hebben de hele dag niets te doen. Dat moet toch fout gaan? Ik ben geen racist, maar het wordt gewoon te gek. Het hele land naar de klote helpen, dat kunnen ze in Den Haag.”

Kees: “Nou nou.”

Jos: “Mensen kennen niet eens hun gasrekening betalen, en dat volk zit hier dan op zo’n vijfsterrenschip. Heb je de filmpjes gezien? Ze krijgen zelfs appeltaart!”

Kees: ”Onze gasrekening is toch een heel ander verhaal man. Daar kennen deze mensen toch niets aan doen.” Jos: “Maar het is wel krom.”

Kees: “Maar wat heb dat met asielzoekers te maken?”

Jenny schiet Jos te hulp. “Ze laten de Nederlanders stikken. Wij worden niet geholpen en vluchtelingen wel. Er zitten thuis mensen in de kou, maar dit hier kan allemaal. Weet je wat zo’n schip kost. Het is vragen om onvrede. Daarom stem ik Forum voor Democratie.”

Jos: “Weetje: het is onze oorlog niet, daar in Syrië, maar je wordt er wel bij betrokken.”

Kees: “Jos, wat een negatieveling ben je toch altijd. Ik ga gewoon uit van het goede in de mens. Dan kom je er vanzelf wel uit.”

Net als Kees zich wil omdraaien, komt Peter van Egmond binnen, een bekend gezicht op het complex. “Ha”, zegt Kees. “Hij heb ook nog wel wat te zeggen.”

“Gaat het over die boot?”, vraagt Peter. “Weet je… De gemeente belooft nu wel dat het schip 1 maart weer vertrekt. Maar ik durf te wedden dat ‘ie er daarna nog ligt. De overheid heb de boel gewoon niet voor elkaar, en ondertussen blijven de asielzoekers komen.”

Van Egmond (70) is secretaris van de radicaal-rechtse Nederlandse Volks-Unie en al jaren lid van de partij. Hij woont in Velsen-Noord en heeft een tuin op Wijkeroog. Zijn motto is: de grenzen dicht. “Wij kunnen al die migratie hier niet aan, het land zit al vol.” De tuinder bestelt een koffie en somt op. “Marokko is in 60 jaar gegroeid van 12 naar 37 miljoen inwoners. Turkije van 27 naar 85 miljoen. Egypte van 25 naar meer dan 100 miljoen. Dat kan toch niet goed gaan? Dat ontploft een keer.”

Islamofoob

Van Egmond neemt een slok. “In alle eerlijkheid maak ik me hier gewoon zorgen over. Ik ben bang dat al die migratie in de toekomst strijd gaat opleveren. Maar als ik dat zeg ben ik een islamofoob, racist, fascist of extremist. Ik vind mezelf niet extreem, ik reageer op een extreme situatie.”

Wat dit met het asielschip te maken heeft? Van Egmond: “Waar ik een probleem mee heb is dat hier op ruim vijfduizend inwoners er duizend bij komen uit verweggistan. Dat is een totale metamorfose. Straks herken ik mijn eigen dorp niet meer. En het gaat hier al jaren spectaculair. Achteruit bedoel ik dan.”

Velsen-Noord is een van de acht kernen van de gemeente Velsen. In totaal wonen hier 69.000 mensen, waarvan circa 5500 in Velsen-Noord. De gemeente dient als een van de voorbeelden in de in 2021 uitgekomen Atlas voor Afgehaakt Nederland, waarin onderzoekers waarschuwen voor een sociale noodtoestand en een diepe kloof tussen een tevreden groep burgers en mensen die zijn afgehaakt. Aan de hand van stemgedrag en gegevens over opleiding, inkomen en gezondheid werd deze kloof geografisch in beeld gebracht.

Soms loopt een kloof dwars door een gemeente. Velsen bijvoorbeeld scoort volgens de Atlas gemiddeld, maar achter die gemiddelden blijken grote uitersten schuil te gaan. De contrasten zijn scherp. Zo ligt het opleidingsniveau in Velsen-Noord veel lager dan in de zuidelijke bosrijke kernen, is de opkomst bij verkiezingen er lager en stemmen de meeste mensen op de PVV en Forum voor Democratie, terwijl de VVD in andere kernen de grootste is.

Warm gebakken vis

De kloof blijkt ook uit eigen peilingen van de gemeente. Van alle kernen geven de inwoners van Velsen-Noord de laagste rapportcijfers over de leefbaarheid en de manier waarop de gemeente zorgt voor het dorp. Met afgunst wordt gekeken naar nieuwbouwprojecten en voorzieningen in andere kernen.

Voor raadslid Aardenburg is dit alles geen nieuws. Hij is al 43 jaar bloemist en zag het dorp voor zijn ogen veranderen. Aardenburg bestiert een witte bloemenstal aan de Wijkerstraat, de enige winkelstraat van het dorp met slechts een paar winkels, een kapper en een apotheek. Tegenover de kiosk van Aardenburg zit de Vissende Beer, voor een warm gebakken vis of haring vers van ‘t mes.

“De kloof dat is het Noordzeekanaal waarop de Silja Europa nu dobbert”, zegt Aardenburg. De waterweg wordt geopend in 1876 en verbindt de haven van Amsterdam met de Noordzee. Alle kernen van Velsen liggen ten zuiden van het kanaal, behalve Velsen-Noord.

Een halve eeuw verwaarloosd

Cynische bewoners noemen het dorp daarom ook wel het appendix of het stiefkind van Velsen. Beloftes van de gemeente om te investeren in oude arbeiderswijken met portiekflats en verloederde huizen zoals de Gildenbuurt of het Pen-dorp, worden niet nagekomen. Aardenburg: “Sinds de jaren 80 wordt al gewaarschuwd over Velsen-Noord. Grootse plannen werden gepresenteerd, maar niets kwam ervan terecht. De vraag is nu: gaat de gemeente voor een halve eeuw verwaarloosd, of gaan ze echt iets doen aan Velsen-Noord?”

Het is deze alledaagse realiteit die bij veel Velsen-Noorders weerstand oproept als de gemeente besluit om juist in hier duizend asielzoekers op te vangen.

Dat blijkt ook in een klankbordgroep, opgericht als handreiking naar Velsen-Noord. Hierin kunnen vertegenwoordigers van de gemeente, het Coa, ondernemers en bewoners ervaringen delen over de opvang. Maar na een drukke eerste sessie neemt de opkomst snel af. Zoveel valt er namelijk niet te bespreken. Incidenten zijn er niet, de kritiek op het schip verstomt.

Dit bevestigt Cees Duijn, een van de weinige leden van de klankbordgroep die in de krant durft. “Tijdens de eerste sessie werd alle bagger vanuit het dorp op de tafel gegooid. Het ging vooral over Velsen-Noord en veel minder over het schip. Van de groep die er toen was is een kern overgebleven, met daarin een paar betrokken vrijwilligers en ondernemers.”

Oefenen met lassen

Duijn is directeur van Innomax, een ingenieursbureau dat zich richt op milieu, recycling en duurzaamheid. Vanuit zijn kantoor aan de Staalstraat kijkt Duijn op de hoogovens van Tata Steel, ten westen van het dorp. Hij ziet net als veel andere ondernemers de komst van asielzoekers niet als een bedreiging, maar als een kans. Duijn: “In de regio is een enorme behoefte aan gekwalificeerde zij-instromers die met een opleiding aan de slag kunnen.”

Samen met Techport, een netwerk van scholen, techbedrijven en overheden, pakt Duijn de handschoen op. Hij geeft presentaties op het schip over de bedrijven in de regio en zoekt naar manieren om de asielzoekers een snuffelstage aan te bieden. Dat blijkt niet eenvoudig: asielzoekers mogen in Nederland de eerste zes maanden niet werken en bewoners van het schip een vergoeding betalen mag ook niet zomaar.

Op 11 november oefenen de eerste vijf asielzoekers van het schip met lassen bij Haprotech in Velsen-Noord, een opleidingsbedrijf en uitzendbureau. Daar blijft het niet bij. Een groep van twintig statushouders krijgt sindsdien een ict-opleiding bij Tata Steel en circa dertig bewoners van het schip lopen stage bij verschillende andere bedrijven in de regio.

‘Ik schrok er gewoon van’

Hoopgevende verhalen. Daar heeft Velsen-Noorder Jeannette van der Wel behoefte aan, vertelt ze. In een opwelling richt ze de Facebookpagina ‘Positief Velsen-Noord’ op, als tegenhanger voor de online ‘commentaren’ op het schip. “Het ging over torpedo’s en zo, ik schrok er gewoon van.”

Van der Wel is nieuw in het dorp. Een vrouw met een vrijwilligershart. In haar voortuin staat een geef- en neemkastje met daarin potten groenten van Hak, pindakaas, shampoo, chocolademelk, knakworsten en hondenvoer.

Voor de winter heeft Van der Wel nog kleding naar het schip gebracht. Ze kreeg subiet een rondleiding. En er gebeurt veel meer voor de asielzoekers, weet ze. Fietsen worden opgeknapt, er zijn Nederlandse lessen bij buurthuis de Stek en er wordt met vluchtelingen gekookt. “In het dorp merk je weinig van de opvang op het schip”, zegt Van der Wel.

Ze loopt graag door het park met Zoov en Clio, een poedel en een oude teckel. “Vluchtelingen groeten vriendelijk en vinden de honden heel leuk. Deze mensen doen niemand kwaad.”

Toch hangt er in het dorp een negatieve stemming. “Het is altijd: oh dat wordt toch niks. Mensen kruipen hier snel in de slachtofferrol en projecteren hun problemen op anderen. De hoge energierekening, de huizen. Ik snap die gevoelens wel, maar geef ook goed nieuws de ruimte. Ik merk dat mensen die positief willen reageren op het asielschip dat laten zitten omdat ze dan bagger over zich heen krijgen.”

De opvang kabbelt verder. Ondernemer Gerrit de Vries, van het kort geding in september, geeft toe dat zich geen problemen voordoen. “Ik had op meer drukte en toeloop verwacht op het industrieterrein, maar het is rustig gebleven. Ja, dit voelt wel als een meevaller.”

De Vries: “Of ik te pessimistisch ben geweest? Nee dat niet. Je kunt ook redeneren dat het Coa z’n werk goed heeft gedaan met bouwhekken en dergelijke. Misschien heeft onze weerstand wel geholpen.” Ook raadslid Aardenburg heeft nooit een incident gemeld, zoals hij had beloofd. “Alles goed en wel, maar de boot is nog niet weg hè.”

Mensen zitten hier bij de speeltoestellen

En bij de tuinders op Wijkeroog? “Qua overlast valt het me mee, dat moet ik eerlijk toegeven”, zegt Peter van Egmond. “Je ziet af en toe wel eens iemand lopen en mensen zitten hier bij de speeltoestellen. Maar dat is het wel. Misschien was ik wat te negatief vanwege de beelden uit Ter Apel.”

De tuinder stelt zijn mening over vluchtelingen niet bij. “Het gaat me niet om die ene boot. Die is uiteindelijk maar een schakeltje in het grote geheel van massa-immigratie waardoor wij ons land straks niet meer herkennen. En daarnaast erger ik me dood aan wat dit geintje wel niet kost. Klauwen met geld zeg ik je. Daar word je bang van.”

Bekend is dat de gemeente Velsen van het Rijk bijna vier miljoen euro ontvangt voor de opvang. Het Coa wil niet vertellen wat de opvang op het schip kost, behalve dat het ‘duurder is dan normaal.’ Ook lukt de aanleg van stroom naar het schip lang niet, waardoor de Silja Europa tot de kerst draait op dampende dieselgeneratoren die tienduizenden liters brandstof per week verbruiken.

Prijzig of niet, de duizend plekken op de Silja Europa zijn voor staatssecretaris Eric van der Burg goud waard. Veel van zijn inspanningen om in de winter de acute crisis in de asielopvang op te lossen, zijn gestrand. Vanaf het voorjaar dreigt daarom alweer een tekort van duizenden opvangplekken, onder meer omdat grote locaties zoals in Velsen-Noord dan sluiten.

Gevoel van de broeierige zomer is weer terug

Dus komt halverwege januari het verzoek uit Den Haag waar iedereen in Velsen-Noord al op rekende. Kan het schip langer blijven liggen? Plots is het gevoel van de broeierige zomer weer terug. Afspraak is afspraak, zei burgemeester Dales toch? In het besluit van de gemeente staat het zwart op wit: de situatie geldt tot uiterlijk 1 maart, zonder mogelijkheid tot verlenging.

Het gemeentebestuur antwoordt afwijzend op het verzoek van Van der Burg. De Silja Europa moet weg omdat de gemeente ‘zich wil houden aan de beloften die eerder zijn gedaan aan de raad en inwoners over de termijn’.

Opeens roeren zich voorstanders van het asielschip. Zoals Hanneke Niele, de locatiemanager van het Coa. Ze stuurt een brief naar het Noordhollands Dagblad, waarin ze het schip een noodopvang zonder problemen noemt, ‘die nu bij het grofvuil wordt gezet.’ Volgens Niele is er geen enkele legitieme humane reden waarom de bewoners moeten vertrekken ‘naar weer een andere onzekere plek’.

Onaangenaam verrast

Ondernemer Cees Duijn stuurt een brief aan de gemeente, ook namens andere ondernemers. Ze verzoeken de termijn van de opvang juist te verlengen. “Wij wilden graag een tegengeluid laten horen, versus de negatieve publiciteit rond het opvangschip. Wij ondernemers zijn onaangenaam verrast dat het spel zo hard wordt gespeeld”, zegt Duijn.

De lobby lijkt te werken, want de gemeenteraad kiest voor een compromis. Er komt een volksraadpleging om de bewoners van Velsen-Noord de kans te geven zich uit te spreken.

Raadslid Aardenburg heeft het niet meer. “Het vertrouwen in de politiek is helemaal weg”, zegt hij. Ondertussen loopt de spanning op in het dorp, getuige onder meer het spandoek gericht tegen burgemeester Dales. “Het halve dorp stond bij de winkel, het was zo heftig. Ik zei tegen mijn vrouw: als we goed verkopen met Valentijn dan gaan we lekker een paar dagen dicht. Nou dat was heerlijk. En nu wachten we wel af.”

Uitkomst van de enquête al bekend

Ook inwoner Jeannette van der Wel is kritisch op de politiek. “Zo hard vasthouden aan 1 maart was dom. Iedereen zag dat het opvangprobleem nog niet zou zijn opgelost. Nu heb je polarisatie. Mensen roepen dat de uitkomst van de enquête al bekend is.”

Begin maart blijkt dat meer dan zeven op de tien Velsen-Noorders de volksraadpleging niet hebben ingevuld. Wat er is gestemd, wordt 10 maart bekend. Ondertussen mag de Silja Europa aan de kade blijven liggen.

Lees ook:

Meer Marokkaanse migranten uitzetten: helpt dat de crisis in de asielopvang?

Het kabinet wil migratie beheersen. Het is een van de pijlers onder de plannen om de asielopvang vlot te trekken. Hoe helpen de gesprekken met Marokko daarbij?