Frauderisicosysteem SyRI schendt privacy niet, zegt de staat

Met het computersysteem om uitkeringsfraude op te sporen, is helemaal niets mis, verzekerde de staat de rechter dinsdag. Systeem Risico Indicatie, beter bekend als SyRI, is niets meer dan het handig gebruik maken van de gegevens die de overheid toch al van burgers heeft. Van het op grote schaal profileren van mensen, of van onnodige privacyschendingen, is volgens de landsadvocaat geen sprake.

Daarmee staat de staat lijnrecht tegenover de verschillende organisaties die naar de rechter stapten, waaronder Stichting Platform Bescherming Burgerrechten en FNV Uitkeringsgerechtigden. Zij zien SyRI, waarmee allerlei bestanden van de overheid aan elkaar worden gekoppeld en geanalyseerd, als een sleepnet van de overheid op zoek naar fraudeurs. Daarbij wordt ook de privacy van onschuldige burgers verregaand geschonden.

De partijen vragen de rechtbank een streep te zetten door het systeem. Waar zijn ze dan precies bang voor, wilde de rechter weten. Wat voor indringend beeld over iemands privéleven kan de overheid met SyRI krijgen? “Het is zo’n brede bak aan gegevens die volgens de wet kunnen worden gebruikt”, zei een van de advocaten namens de eisers. “Zoals data van nutsbedrijven. Die hebben via slimme meters inzicht in je leven. Wanneer je de kachel aanzet, wanneer je thuis bent.”

Impact moeilijk te beschrijven

Toch blijft het moeilijk om de impact van SyRI precies te beschrijven, erkende de advocaat. Dat komt omdat veel rond het systeem geheim is. Zo is onbekend welke bestanden er precies worden gekoppeld en welke risico-indicatoren voor fraude er worden gebruikt. Wat het systeem precies weet, is voor burgers dus niet te controleren.

Ook de rechtbank was die geheimzinnigheid opgevallen. Waarom niet meer openheid als SyRI inderdaad zo’n simpel systeem is zoals de staat beschrijft, vroeg de rechter aan de landsadvocaat.

Omdat mensen hun gedrag dan kunnen gaan aanpassen, reageerde die. “Stel: iemand met een uitkering staat ingeschreven op een adres. Dan kan laag waterverbruik, eventueel in combinatie met andere gegevens, leiden tot risicomelding omdat iemand mogelijk ergens anders woont dan hij zegt. Mensen kunnen daar rekening mee gaan houden en de kraan zo nu en dan openzetten.”

De staat ontkende tegen de rechter ook dat SyRI discriminerend is. Volgens de eisers in de zaak werkt het systeem stigmatiserend en discriminerend omdat het alleen in arme wijken wordt ingezet. Dat laatste is tot nu toe inderdaad de praktijk, reageerde de landsadvocaat. Maar dat betekent niet dat het instrument SyRI als zodanig enkel op die probleemwijken is gericht.

De rechtbank doet op 29 januari uitspraak.

Lees ook

Hoe ver mag de overheid gaan om uitkeringsfraude op te sporen?

Om die vraag draait de rechtszaak rond SyRI.