Experts: Cijfers over mentale problemen in Nederland ‘alarmerend’

‘Alarmerend.’ Hoogleraar psychiatrie Niels Mulder, voorzitter van de Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie (NvvP) heeft weinig woorden nodig om de uitkomst van de nieuwste Trimbos-studie te typeren. Een degelijk onderzoek, vindt ook Arne Popma, hoogleraar kinder- en jeugdpsychiatrie. De uitkomsten nopen in ieder geval tot actie, vinden beiden.

Nederland telde twaalf jaar geleden 1,9 miljoen volwassenen die volgens de criteria voldoen aan kenmerken van een psychische aandoening. Nu zijn het er al 3,3 miljoen, stelt het Trimbos Instituut. Jongvolwassenen en dan vooral studenten zijn daarbij opvallend kwetsbaar; van de laatsten voldoet 44 procent aan de criteria van een psychische aandoening, in 2009 was dat 22 procent.

Een sluitende verklaring voor die problemen van jongeren geeft het Trimbos niet – de studie is vooral cijfermatig – maar Popma heeft wel ideeën. Hij baseert zich daartoe op eerder onderzoek, maar ook wat in zijn spreekkamer passeert. En mogelijk spreken jongvolwassen tegenwoordig ook gemakkelijker over mentale problemen dan vroeger.

Individualisering

“Je hoort in de spreekkamer vaak hetzelfde rijtje voorbij komen; jongeren hebben het gevoel dat alles voor hen wordt beslist, en dat wat ze zelf willen er dus weinig toe doet. Naast prestatiedruk speelt ook individualisering een rol. Ze voelen zich niet verbonden met mensen om hen heen én ze voelen zich niet gerepresenteerd: ‘Wij worden toch niet gehoord’, door Den Haag bijvoorbeeld.” En al vóór de coronacrisis waren er aanwijzingen dat economische factoren en zorgen over de toekomst – klimaat, woningmarkt – een rol speelden. “Maar dat is vooral een interessante hypothese”, zegt Popma.

Veel van deze factoren verklaren ook waarom mentale problemen relatief vaak optreden bij alleenstaanden, laagopgeleiden en mensen met een sociaal economisch zwakke positie, vult Mulder aan. En: hoe groter de verstedelijking, hoe groter de kans op een psychiatrische aandoening, stelt hij. Angststoornissen en depressies komen in de stad tot twee keer zo vaak voor, problematisch gebruik van alcohol en drugs wel drie keer.

Toch, hoe alarmerend de Trimboscijfers zijn, een kanttekening is op zijn plaats. Mentale problemen zijn er in soorten en maten. In het onderzoek wordt dan ook een onderscheid gemaakt tussen een milde, middelmatige en ernstige problematiek. Die komen in gelijke mate voor.

Deltaplan mentale gezondheid

“Voor milde problemen is vaak geen gespecialiseerde hulp nodig is”, zegt Mulder, “Maar wie middelmatige en ernstige problemen heeft, komt er meestal niet zelfstandig uit. En er zijn zo veel mensen die ermee kampen dat dat gevolgen moet hebben voor de zorg: een deltaplan mentale gezondheid. Er moet gewoon veel meer aandacht komen voor het belang van mentale gezondheid.

Op de werkvloer bijvoorbeeld, in het onderwijs maar ook in privékring. Mulder: “Het taboe op mentale problemen neemt wel af, op verjaardagsfeestjes wordt ook wel eens gevraagd hoe iemand zich voelt. Maar dóórvragen en doorpraten blijft lastig. Het samen uitpluizen, daar gaat het om. Stel eens vragen als: ‘Hoe voel je je dan? En wat zou je eraan kunnen doen?”

Kennis over gevoelens beperkt

Popma: “De algemene kennis over emoties en gedrag, maar ook over gevoelens is beperkt, die mag wel omhoog. En heus niet alleen bij kinderen. En er zijn ook goede voorbeelden hoe je succes kan boeken. In Engeland loopt bijvoorbeeld een mooi landelijk programma om met lokale teams en via de huisarts effectief lichte angst- en depressieklachten bij brede lagen van de bevolking aan te pakken. Dat programma kan ook hier worden ingezet.”

En in IJsland, Nieuw Zeeland en Schotland worden tegenwoordig beslissingen op ministeries getoetst aan de mentale impact die deze hebben op burgers, vervolgt Popma. “Je moet naar het bewustzijn dat niet alleen de economische uitkomsten van beleid er toe doen. Daar kan zo’n deltaplan mentaal welzijn aan bijdragen.”

Wel afspraken over preventie

Er zijn wel goede initiatieven gaande hoor, zegt Mulder. Zo is in september in het landelijk integraal zorgakkoord (IZA) nog afgesproken dat zorgverleners, zorgverzekeraars maar ook de overheid meer werk gaan maken van preventie. “Maar dat zijn vooral afspraken, aan de uitwerking moet nog heel veel gebeuren, de samenwerking moet veel steviger.”

Lees ook:

Trimbos: Eén op de vier Nederlanders lijdt aan een psychische aandoening, buitensporige stijging

Het aantal volwassenen met een psychische stoornis is volgens het Trimbos-instituut sterk gestegen. Telde Nederland twaalf jaar geleden 1,9 miljoen volwassenen met een psychische aandoening, nu zijn het er 3,3 miljoen. De coronacrisis lijkt hierbij geen rol te spelen.