Euthanasie-arts niet schuldig aan moord

Een 68-jarige verpleeghuisarts is niet schuldig aan moord op een 74-jarige patiënte aan wie zij euthanasie verleende. Volgens de rechtbank in Den Haag heeft de arts aan alle zorgvuldigheidseisen voldaan. Ze hoefde niet te controleren of de wilsonbekwame vrouw nog steeds wilde sterven.

Het is voor het eerst sinds euthanasie in 2002 wettelijk werd geregeld dat een arts zich voor de rechter moest verantwoorden. De zaak deed veel stof opwaaien: artsen geven aan dat zij angstiger en voorzichtiger zijn geworden bij euthanasie.

Volgens de rechter was de patiënte in dit geval ‘diep dement’. Ze herkende haar eigen spiegelbeeld niet, riep twintig keer per dag dood te willen en bonkte op deuren en ramen. Het zou misschien ‘medisch zorgvuldig’ kunnen zijn met de vrouw te praten over haar doodswens, maar de rechter zag daar geen noodzaak toe, omdat de vrouw de portee toch niet zou begrijpen.

De arts handelde uiterst zorgvuldig, stelt de rechtbank. Ze observeerde de vrouw langdurig, sprak uitgebreid met de familie en raadpleegde onafhankelijke artsen, die het met haar eens waren. Ook dat ze de vrouw eerst een slaapmiddel in de koffie gaf zonder dat tegen haar te zeggen, mocht volgens de rechter.

Aan de genade overgeleverd

Het Openbaar Ministerie had moord ten laste gelegd, maar eiste geen straf. Ook het OM ging ervan uit dat de arts de beste intenties had en deed wat de patiënt wilde. Toch wilde justitie een principiële uitspraak. Daarbij draait het om de vraag hoe artsen moeten omgaan met patiënten die niet meer wilsbekwaam zijn, en dus hun eigen dood niet meer goed kunnen begrijpen, maar nog wel kunnen communiceren. Mogen artsen op basis van een op papier vastgelegde doodswens euthanasie verlenen? Volgens het OM sprak deze patiënte haar doodswens soms tegen, en had de arts in gesprek moeten blijven met de vrouw.

Dat hoeft niet, oordeelt de rechter nu. Dat zou afbreuk doen aan de rol van de wilsverklaring op papier, terwijl die bewust in de wet is opgenomen voor patiënten die niet meer wilsbekwaam zijn.

De Nederlandse Vereniging voor een Vrijwillig Levenseinde is blij. “In de eerste plaats voor de arts”, zegt voorzitter Agnes Wolbert. “Maar ook omdat de rechter zo uitdrukkelijk heeft gezegd dat de wilsverklaring leidend is. Veel mensen maakten zich zorgen dat de wilsverklaring zijn betekenis zou verliezen.”

Bert Keizer, specialist ouderengeneeskunde en Trouw-columnist, heeft juist grote bezwaren tegen de uitspraak. “Als je nu wat opschrijft in een wilsverklaring, ben je later aan de genade overgeleverd. Want dan zeggen ze: ‘Hij protesteert wel, maar dan had hij dit maar niet op moeten schrijven’.” Hij is bang dat familieleden met deze uitspraak in de hand druk uitoefenen op artsen om euthanasie te verlenen. “Het is voor artsen nu al lastig met die druk om te gaan.”

Steven Pleiter van het Expertisecentrum Euthanasie kan zich niets voorstellen bij het scenario dat ­Keizer schetst. “Als een patiënt zegt: ‘Ik wil niet dood’, dan is er geen arts in Nederland die euthanasie verleent.”

Robert-Jan van Eenennaam, advocaat van de arts, hoopt dat het OM niet in hoger beroep gaat omdat de zaak ‘een enorme wissel heeft getrokken’ op zijn cliënt.

‘Zet de toetsingscommissie in het bankje, niet de arts’

De voorzitter van de toetsingscommissie voor euthanasie, Jacob Kohnstamm, vond de rechtszaak te belastend voor de betrokken arts.

Het was woensdag ook voor Jacob Kohnstamm, voorzitter van de Regionale Toetsingscommissies Euthanasie (RTE), een speciale dag. Voor het eerst boog de rechter zich over het oordeel van een van zijn commissies. Kohnstamm vindt het een goede zaak dat de rechter meekijkt. Maar voor de betrokken arts vindt hij de rechtszaak te belastend. Hij komt met een opvallende oproep aan de politiek: “Zet ons als RTE in het strafbankje, en niet de arts”.

Waarom wilt u dat?

“Deze arts heeft naar eer en geweten gehandeld, vindt ook het OM. Er waren hier nieuwe rechtsvragen aan de orde, onder andere over de wilsverklaring. De arts kon in redelijkheid niet weten hoe wij daarover zouden oordelen. Het stuit mij tegen de borst dat zij dan toch in het strafbankje belandt en van de rechtbank mogelijk nog naar het hof en naar de Hoge Raad gesleept wordt.”

Hoe is dat te voorkomen?

“Ik zou willen dat het OM in de toekomst drie opties heeft als wij bij euthanasie het oordeel ‘onzorgvuldig’ geven. Naast de optie om de zaak te seponeren of om een arts te dagvaarden – als die er echt een zootje van heeft gemaakt – zou de procureur-generaal als hoogste officier van justitie ‘in cassatie in het belang der wet’ moeten kunnen gaan. Dat betekent dat je direct de Hoge Raad om een oordeel kunt vragen, en dat je niet de arts dagvaardt, maar de RTE. Een kleine wetswijziging maakt dat mogelijk. Ik vind dat de beide vakministers serieus naar die mogelijkheid moeten kijken. Dat scheelt jaren aan bloed, zweet en tranen bij een arts. En dan hoeven andere artsen ook niet schrikachtig te reageren.”

Hoe beoordeelt u de uitspraak?

“Wij vonden dat de arts op twee punten onzorgvuldig had gehandeld, en op die punten roept de rechtbank ons tot de orde. Het eerste is of je een wilsverklaring letterlijk moet lezen. Volgens de rechtbank moet je een wilsverklaring lezen in de context van het leven van een patiënt. De arts onderzoekt die achtergrond.”

De toetsingscommissie vond de tekst van de wilsverklaring in deze zaak niet helder.

“Omdat er onzekerheid was, vonden wij dat je aan de veilige kant moet gaan zitten. Daar heeft de rechter anders over geoordeeld. Het tweede punt is het gebruik van slaapmiddel dormicum voorafgaand aan de euthanasie, zonder dat met de patiënt te bespreken. De toetsingscommissie vond dat je dat niet zou moeten doen doen, de rechtbank oordeelt dat dat wel mag. Wij zijn nu overruled, en zullen op deze twee punten gaan oordelen conform de uitspraak van de rechtbank.”

Lees ook:

Bert Keizer vecht al twintig jaar tegen de wilsverklaring: ‘Een zinloos vod waar je niks aan hebt’

Bert Keizer zei eerder in Trouw het terecht te vinden dat het OM een grens trekt in deze zaak. Je kunt niet altijd bepalen of een demente vrouw dood wil, vindt hij.

Euthanasie op de drempel van het bewustzijn, een duivels dilemma voor artsen

Euthanasie bij dementie zorgt voor een duivels dilemma voor artsen die voor de beslissing staan. Twee artsen van het Expertisecentrum Euthanasie over hun ervaringen.

Justitie wil heldere euthanasiewet: arts vervolgd voor moord

Voor het eerst stond een arts die euthanasie pleegde voor de rechter. Het OM zocht naar de grenzen van de wet, zo blijkt uit dit verslag van de zitting.