Hij was al een van de hoofdrolspelers in de coronapandemie. Nu volgt arts Ernst Kuipers Hugo de Jonge op als minister. In hoeverre zal hij een eigen stempel drukken?
Met Ernst Kuipers krijgt Nederland een minister van volksgezondheid die een stuk pessimistischer is over het verloop van de coronapandemie. Zijn voorganger Hugo de Jonge schetste in de coronapersconferenties vaak een lonkend perspectief ergens aan de horizon, als er voldoende Nederlanders gevaccineerd zouden zijn. Kuipers houdt er rekening mee dat er misschien wel altijd grote aantallen coronapatiënten blijven.
“Er is de suggestie gewekt van groepsimmuniteit. Vergeet het!”, zei Kuipers in november het Algemeen Dagblad. Hij schetst twee scenario’s: een waarin de vaccinaties en het groeiende aantal Nederlanders dat al corona heeft gehad, een dempend effect zullen hebben op de hoeveelheid nieuwe patiënten in de ziekenhuizen. En een tweede, waarin dat niet zo is. “Met substantiële aantallen patiënten moeten we de zorg op de lange termijn echt anders regelen”, zegt Kuipers daarover.
Dat ‘anders regelen’, daaraan mag hij nu zelf leiding geven. Inwerktijd zal hij nauwelijks nodig hebben. Hij was, als gezicht van de ziekenhuizen, al een van de hoofdrolspelers in de crisis. Nam het aantal patiënten in de ziekenhuizen toe, dan was het Kuipers die iedere maandag in het Erasmus MC een persconferentie gaf over het aantal bezette bedden. Ook schoof hij aan in talkshowtafels om te waarschuwen voor overbelasting in de zorg. De blik ernstig, de toon onderkoeld. Vaak onderbouwt hij zijn verhaal met grafieken. Kuipers maakt ze – als echte cijferman – altijd zelf.
Hij weegt zijn antwoorden nauwkeurig
Hij schuwt stevige uitspraken niet, maar weegt zijn antwoorden nauwkeurig. Stelt een journalist een vraag waarin het antwoord al besloten ligt, dan begint hij met: “Nou…”, en schieten zijn ogen even naar opzij. Vervolgens zegt hij wat hij wil zeggen: niet meer en niet minder, zo lijkt het.
Het is Kuipers die aan het begin van de pandemie op het idee kwam patiënten landelijk te gaan spreiden. Het Landelijk Coördinatiecentrum Patiëntenspreiding, dat hij samen met het ministerie van volksgezondheid, de ziekenhuizen en defensie opzette, zorgde ervoor dat de intensive cares in Nederland veel meer patiënten aankonden dan ze op eigen houtje of in de regio was gelukt.
Kuipers groeide op in Creil, een dorp in de Noordoostpolder, in een huisartsengezin, als oudste van vijf broers. De vakanties waren naar Terschelling: met de fiets op de boot. Hij volgde het gymnasium in Emmeloord, en later de studie geneeskunde in Groningen, en specialisaties tot internist en maag-lever-darm(MDL)-arts in Deventer en Amsterdam.
Aan het begin van zijn carrière als MDL-arts joeg hij de medicijnindustrie tegen zich in het harnas, toen hij aantoonde dat maagzuurremmers soms een rol spelen bij het ontstaan van kanker. Het leidde volgens Kuipers in de jaren negentig tot een incident bij de ‘pisbakken’ van de FDA, de Amerikaanse medicijnautoriteit, waar hij was ontboden om uitleg te geven over zijn bevindingen. Een vertegenwoordiger van de farmaceutische industrie, die ook bij het gesprek was, kwam in de pauze op het herentoilet naast hem staan. Hij zou de carrière van Kuipers breken, zo meldde hij. “Be my guest”, was Kuipers reactie. “Ga je gang.”
Nuchter, en ontspannen in de omgang
Joke Boonstra, Kuipers collega in de Raad van Bestuur van het Erasmus MC, beschrijft Kuipers als ‘heel intelligent, en analytisch sterk’. Zijn goede dossierkennis kan hem als minister van pas komen, denkt ze. Verder is Kuipers volgens haar nuchter, en ontspannen in de omgang. Hij stelt mensen graag op hun gemak met een grapje.
Net zoals in zijn onderzoek, voer Kuipers ook in de coronacrisis zijn eigen koers, waarin hij zich soms afzette tegen het kabinet, en op andere momenten tegen zijn eigen achterban in de zorg. Waar beroepsverenigingen het dit najaar als onmogelijk zagen om de intensive cares uit te breiden tot 1350 bedden, kon dat volgens Kuipers wel. Of dat zo is, is overigens nog niet gebleken. De recente piek bleef ruim onder dat aantal.
Met het kabinet was hij het oneens over de avondklok, die begin 2021 werd ingesteld. Een aantal maanden lang mochten Nederlanders ’s avonds en ’s nachts niet de straat op zonder goede reden. Volgens Kuipers bleek twee maanden na de invoering dat de maatregel geen effect had op de patiëntenaantallen in de ziekenhuizen.
“Ik heb onze cijfers met het ministerie gedeeld. Ze deden er niets mee, de avondklok werd gewoon verlengd”, zei Kuipers later in de Volkskrant. Toen na drie maanden de avondklok alsnog werd afgeschaft, meldde Kuipers desgevraagd dan ook op tv dat de maatregel volgens hem geen nut had gehad. Zijn uitspraken leidden tot irritatie bij onder anderen justitieminister Ferd Grapperhaus. Een nieuwe avondklok lijkt onder minister Kuipers onwaarschijnlijk.
Een bom onder het beleid
Met intensivist Diederik Gommers (ook Erasmus MC) sprak hij zich eind 2020 in Nieuwsuur uit tegen het vaccinatieplan, waarin zorgverleners op dat moment nog geen voorrang kregen. De oproep was een bom onder het beleid van Hugo de Jonge, die zich genoodzaakt zag om medewerkers in de zorg toch eerder in te enten. De tweemansactie van Kuipers en Gommers leverde hun veel kritiek op, de Gezondheidsraad had namelijk met klem geadviseerd eerst kwetsbare ouderen te vaccineren.
De beoogd minister was kritisch over de strategie van het demissionaire kabinet om pas in te grijpen als de ziekenhuizen vol dreigden te raken, in plaats van eerder, om het aantal besmettingen laag te houden. “Als je stuurt op een laag aantal besmettingen in combinatie met daar heel dicht bovenop zitten en het breed beschikbaar hebben van testcapaciteit, dan kan je je gek genoeg meer veroorloven”, zei hij dit najaar in Nieuwsuur. “Maar wat wij deden, is zeggen: ‘Van 500 besmettingen naar 1000? Niets aan de hand. Van 2000 naar 4000, dan wordt het iets spannender. Van 4000 naar 8000? Oeps!’ Dat hadden we anders kunnen doen.”
Ook Kuipers zelf kreeg de nodige kritiek. Op zijn soms moeilijk te begrijpen toelichtingen bij zijn cijfers en grafieken. Op het feit dat zijn voorspellingen van het aantal bezette ziekenhuisbedden vaak niet uitkwamen. Veldepidemioloog Amrish Baidjoe noemde ze in het Algemeen Dagblad ‘wisselvallig als het weerbericht’. Daarbij moet aangetekend worden dat Kuipers ook te maken had met veranderende omstandigheden: nieuwe maatregelen van het kabinet bijvoorbeeld.
Een halve pagina over corona
In de Volkskrant solliciteerde hij al openlijk naar het ministerschap. “Als ze me vragen, zou ik het zeker overwegen”, zei hij in augustus. De vraag is of Kuipers als minister de ruimte krijgt voor een andere strategie. In elk geval is in het coalitieakkoord maar een halve pagina geschreven over corona. De coalitiepartijen willen in overleg met de Tweede Kamer tot een verdere invulling komen. Dat geeft ook de nieuwe minister de ruimte om zijn stempel te drukken.
Tegelijkertijd is het zeer de vraag of hij in Den Haag medestanders kan vinden voor een coronabeleid waarbij het kabinet eerder ingrijpt, op basis van een lager aantal besmettingen. Eerder ingrijpen ligt gevoelig bij de bevolking, en vooral bij de sectoren die de dupe zijn van coronamaatregelen.
Wellicht zit er een blijvende uitbreiding van de ic-capaciteit met een paar honderd bedden in het vat, om zowel de griep- als coronagolven beter te kunnen opvangen. Kuipers is daar voorstander van. Het nieuwe coalitieakkoord houdt het op ‘flexibel opschalen’. De vraag is wat de partijen daar precies onder verstaan.
Kuipers wil in elk geval een betere oplossing dan de huidige, waarbij personeel bij covidpieken van andere afdelingen moet worden weggehaald. Maar de extra ic’ers kunnen naar Kuipers idee in rustige tijden wel op andere plekken worden ingezet. Een van de grootste uitdagingen voor Kuipers wordt het trekken, opleiden en vasthouden van zorgpersoneel, waarop de nieuwe coalitie wil inzetten.
Als minister zal hij publiekelijk niet langer zijn eigen koers kunnen varen. Hij kan de discussie aangaan in de ministerraad, maar is het besluit genomen, dan zal hij het moeten verdedigen. Zijn medebestuurder bij het Erasmus MC, Joke Boonstra, verwacht wel dat hij dat kan. “Dat zijn de spelregels, zoals je bij ons ook de vertrouwelijkheid van de spreekkamer hebt. En volgens mij is het ook in de politiek een pre als je eerlijk en transparant bent.”
Curriculum vitae Ernst Kuipers
Studeerde geneeskunde in Groningen, en werd opgeleid tot internist in het Deventer Ziekenhuis en Universitair Medisch Centrum Groningen. Specialiseerde zich als Maag-lever-darm(MDL)-arts in het VUmc in Amsterdam, en promoveerde daar op het ontstaan van maagkanker. Kuipers woonde en werkte een tijd in het Amerikaanse Nashville, en werd in 2000 hoogleraar aan de Erasmus Universiteit en afdelingshoofd MDL van het Erasmus MC. Sinds 2013 is hij voorzitter van de Raad van Bestuur van dat ziekenhuis. Kuipers is ook voorzitter van het Landelijk Netwerk Acute Zorg, en zette in 2020 het Landelijk Coördinatiecentrum Patiëntenspreiding op, dat hij sindsdien leidt.
Lees ook:
Nieuwe gezichten en een sprong in het diepe: dit zijn alle bewindslieden van Rutte IV
Het wordt een sprong in het diepe. Het kabinet Rutte-IV kent veel nieuwe gezichten die aan de slag gaan op een terrein dat nieuw voor ze is, of ze hebben relatief weinig politieke ervaring voor de zware post die ze in handen krijgen. Nieuw is ook het recordaantal vrouwen. Bekender oogt de top van het kabinet, met partijleiders die vicepremier worden en Mark Rutte weer aan het hoofd.
