Er zijn grote verschillen in euthanasiepraktijk tussen de regio’s

Hoe vaak euthanasie voorkomt, verschilt in Nederland sterk per gemeente en regio. In de drie hoogst scorende gemeenten is 10 procent van de sterfgevallen een gevolg van euthanasie door de huisarts, terwijl het landelijk gemiddelde 4,3 procent is. Daarbij speelt niet alleen de voorkeur van patiënten een rol, maar waarschijnlijk ook hoe vaak artsen euthanasie aanbieden of weigeren, en of er alternatieven zijn, zoals goede zorg rond het sterfbed.

Dat stellen onderzoekers van het Radboud Universitair Medisch Centrum in Nijmegen en de Protestantse Theologische Universiteit (PThU) in Groningen. De studie verschijnt deze week in het internationale tijdschrift BMJ Supportive and Palliative Care. Het is voor het eerst dat euthanasiecijfers per gemeente en per tweecijferige postcoderegio zijn onderzocht.

De onderzoekers haalden die cijfers uit een database van declaratiegegevens van huisartsen van 2013 tot en met 2017. Euthanasie door medisch specialisten (15 procent van het totaal) lieten ze buiten beschouwing. De gegeven percentages liggen daardoor wat lager dan in werkelijkheid.

In welke gemeenten huisartsen het vaakst euthanasie verlenen, willen de onderzoekers niet zeggen. Dat zou volgens hen de anonimiteit van artsen kunnen schaden, zeker in plaatsen met weinig huisartsen. Voor grotere gebieden, de tweecijferige postcoderegio’s, geven ze wel percentages. Regio 13, rond Almere en Weesp, voert de lijst aan. Over de hele regio genomen was in 2017 7,4 procent van de sterfgevallen door euthanasie. In de bijbelgordel en Noord-Nederland zijn de percentages het laagst.

Een gesprek is nodig

Is die variatie een probleem? Stef Groenewoud, gezondheidswetenschapper en ethicus van het Radboudumc, vergelijkt het met variatie bij medische ingrepen, zoals het vervangen van een knie. “Regionale variatie kan gewenst zijn, als die samenhangt met wat de patiënt wil of nodig heeft. Maar ook ongewenst, als die te maken heeft met in hoeverre dokters geneigd zijn iets te doen.”

In de zorgwereld heet dat ‘aanbod-geïnduceerde vraag’: vraag die voortkomt uit wat artsen aanbieden. Euthanasie is geen normale medische ingreep, erkent Groenewoud. Toch vindt hij het belangrijk dat artsen praten over wat de regionale variatie bij euthanasie veroorzaakt. “Als we dat bij staar, heupen of knieën al belangrijk vinden, dan bij euthanasie toch helemaal”, zegt hij.

In de analyse zijn 326 van de 388 gemeenten meegeteld. Gemeenten met nul euthanasiegevallen, minder dan 100 sterfgevallen per jaar of ontbrekende statistische gegevens vielen af.

Euthanasie vindt in de drie hoogst scorende gemeenten volgens de onderzoekers 25 keer zo vaak plaats als in de drie laagst scorende. Volgens een meer gangbare statistische maat, waarbij uitschieters niet worden meegeteld, is het verschil iets minder dramatisch: de top is dan ruim vier keer zo hoog als de onderkant.

Om het effect van voorkeuren van patiënten eruit te filteren, corrigeerden de onderzoekers de data op basis van achtergrondkenmerken van de lokale bevolking, zoals leeftijd, kerkbezoek en politieke voorkeur. Daarna kwam euthanasie in de drie top-gemeenten nog altijd zeven keer vaker voor dan aan de onderkant.

Is er toegang tot alternatieven?

Het verschil dat overblijft, is volgens de onderzoekers mogelijk te verklaren aan de aanbodkant, bij de artsen en de kwaliteit van de zorg. Anders dan knieoperaties mag een arts een euthanasieverzoek altijd weigeren om principiële, emotionele of andere redenen. Die variatie is legitiem, erkent Theo Boer, hoogleraar ethiek van de gezondheidszorg aan de PThU, en een van de auteurs.

Maar volgens Boer is het wel een probleem als variatie deels veroorzaakt wordt doordat patiënten in sommige gemeenten minder goed toegang hebben tot alternatieven voor euthanasie, zoals goede zorg rond het sterfbed, met goede pijnbestrijding. “Mogelijk dat euthanasie in steeds meer gemeenten geldt als de standaardoplossing.” Of dat zo is, moet worden onderzocht, vindt hij.

Volgens artsenorganisatie KNMG is de Nederlandse euthanasiepraktijk ‘uiterst zorgvuldig’. “De suggestie uit het onderzoek dat deze verschillen te verklaren zijn doordat artsen in sommige regio’s euthanasie vaker aanbieden, doet echt geen recht aan de zorgvuldige manier waarop dokters hiermee omgaan”, zo stelt KNMG in een schriftelijke reactie.

Lees ook:

Waarom is er in een gemeente veel of weinig euthanasie?

Uit het Nijmeegse onderzoek komen zes kenmerken van de bevolking naar voren die een deel van de verklaring blijken.

In Zwitserland gaat de doodswens van Kees Kentie eindelijk in vervulling

Hagenaar Kees Kentie was vastbesloten: hij wilde sterven. Toen dat in Nederland niet lukte, ging hij naar Zwitserland. Een reconstructie van zijn laatste reis.