Een satanistisch pedonetwerk in Bodegraven? Waarom mensen zo gevoelig zijn voor dubieuze theorieën

Overal waar hij kijkt, ziet Micha Kat ‘nieuws, nieuws, nieuws’. Het ene nog belangrijker dan het andere, roept de voormalig journalist opgewonden vanachter zijn scherm. “Onze feiten zijn zo verwoestend, Bodegraven is de sleutel tot de beveiliging van Nederland.” Hij wijst op de Zuid-Hollandse plaats waar de afgelopen weken meer dan honderd mensen bloemen neerlegden bij graven van jong overleden mensen. Met een aanwijsbare doodsoorzaak. Maar een andere dan ‘moord door een netwerk van pedofielen’, zoals de actievoerders beweren.

Meer dan 3000 mensen zien de anderhalf uur durende internetuitzending, live of op een later tijdstip. Micha Kat en twee kompanen – onder wie Joost Knevel, een in Spanje wonende oud-inwoner van Bodegraven – menen een ‘door de staat georkestreerd satanisch pedonetwerk’ te ontmaskeren. Ze doen dat met een dagelijks journaal, waarin nogal wat mensen en organisaties worden beschuldigd. Een kleine greep: premier Mark Rutte, RIVM-baas Jaap van Dissel, de Bodengravense burgemeester Van der Kamp, een lokale huisarts, de ING, voormalige ministers Asscher en Hennis-Plasschaert en Jort Kelder zijn allemaal onderdeel van dat netwerk. Elk bewijs ontbreekt, maar de talloze reacties in de chat (en in Telegram-groepen waar complotdenkers elkaar vinden) verraden dat veel mensen erin geloven.

Als jij denkt dat de aarde plat is, ga je gang

Je hebt complotdenkers in vele gradaties, haast Jan-Willem van Prooijen zich te zeggen. Deze groep verbaast de gedragswetenschapper van de Vrije Universiteit in hoge mate. “We vermoeden allemaal weleens corruptie. Blijkt dat niet waar, dan ben je al een complotdenker. Vaak is het niet zo erg. Als jij denkt dat de aarde plat is, ga je gang. Maar deze beweging gaat over tot actie. Ze verwijzen naar de samenzweringstheorie QAnon, die in de Verenigde Staten vrij groot is. Aanhangers waren ook verantwoordelijk voor de aanval op het Capitool. Ik vind deze mensen gevaarlijk.”

De Nederlander Sander van der Linden onderzoekt aan de universiteit van Cambridge de psychologische motivatie van complotdenkers. Hij noemt drie verklaringen waarom mensen gevoelig zijn voor dubieuze theorieën. “Ze geven vaak een makkelijke verklaring voor moeilijke onderwerpen. Daarnaast vinden deze mensen dat hun belangen niet worden vertegenwoordigd en krijgen ze online wel support. Ten derde is er angst over de toekomst. Mensen zoeken in deze periode naar een andere realiteit. De pandemie heeft grote invloed op zulke ideeën.”

Maar hoe ontstaat een absurde theorie als zou de complete elite uit pedofielen bestaan? Van der Linden: “Het begint altijd minder extreem. Niemand gelooft het als je té gek begint. Gaandeweg ontwikkelt een idee zich. Bewijzen van een tegendeel worden onderdeel van het complot. In 2016 zou Hillary Clinton betrokken zijn bij kindermisbruik in de kelder van een pizzeria in Washington. Die bleek geen kelder te hebben. Dan denk je dat het ophoudt. Maar nee, er zou bewijs worden verborgen. Er was een nog groter complot gaande. Complotdenkers corrigeren zichzelf niet, dat maakt het fenomeen zo moeilijk te bestrijden. Als jij iets ontkent, ben je onderdeel van het complot.”

Ook bloemen neergelegd bij graf van Marianne Vaatstra

In zo’n sfeer kan alles opeens bewijs zijn. De bloemen en actiebordjes in Bodegraven zijn een reactie op de ‘jeugdherinneringen’ van Knevel (wiens familie niets meer met hem te maken wil hebben) over georganiseerde kindermoorden en misbruiken. ‘Als op die begraafplaats meer jonggestorvenen liggen, weet je dus al hoe laat het is’, schrijft een volgeling in een Telegram-groep.

De gevolgen zijn pijnlijk. Zo zijn er inmiddels ook bloemen neergelegd bij de graven van de vermoorde Marianne Vaatstra en Nicky Verstappen. In Bodegraven lijkt de rust wat weergekeerd na de oploop van afgelopen weekend. De actievoerders waren volgens een gemeentewoordvoerder onder te verdelen in drie groepen. “De hardcore complotdenkers, fanatieke volgelingen en een grotere groep goedgelovige misleide mensen. Met die laatste kun je het gesprek nog aangaan. Twee sympathisanten kwamen bloemen leggen bij een kindergraf. De vader van de overledene stond ernaast. Hij vertelde hoe zijn zoon was overleden, dat het klinkklare onzin is dat hij misbruikt en vermoord zou zijn. Aan het eind van het gesprek boden de twee hun excuses aan. Met de hardcore groep is dat lastiger. Die mensen hebben geen uitknop meer.”

Theo Meder, volksverhalenspecialist van het Meertens Instituut, liep twee decennia geleden mee met een groep die geloofde dat graancirkels werden veroorzaakt door ufo’s. “Dat was vrij onschuldig, de leden deden niemand kwaad. Ieder mens heeft een ingebakken wantrouwen. Dat is goed, het zorgt ervoor dat je overleeft. In de oertijd kon je er maar beter tijdig achter komen als er in je stammenverbond een complot gaande was. De aantijgingen over het elitaire pedonetwerk gaan echter zo ver, die verbijsteren me. Dat je kunt geloven dat er zo veel mensen bij betrokken zijn zonder dat iemand een keer zijn mond voorbij praat.”

Ze hebben het idee dat ze waarheidszoekers zijn

Volgens Van Prooijen is het lastig te duiden hoe groot deze groep is. “Maar groter dan veel mensen verwachten. Ze hebben echt het idee dat ze waarheidszoekers zijn. En als je gelooft dat er heel veel gebeurt wat het daglicht niet kan verdragen, is de kans groot dat je steeds meer ziet. Het resultaat is soms vrij treurig.”

Het zorgt ervoor dat de onderwerpen in de internetuitzendingen van Kat en Knevel soms van links naar rechts vliegen. De link van pedofilie naar nanovergiftiging via coronavaccinaties moet nog even worden gemaakt, zegt Knevel. Maar hij is ervan overtuigd dat die er is. “Alles is één groot experiment. Mensen moeten de verbanden eens gaan zien.”

Lees ook:

Complotdenkers houden Bodegraven in hun greep. ‘Mijn bloed begint wel een beetje te koken’

Bodegraven is in de ban van complotdenkers die het gemoedelijke dorp in hun greep houden. De verontwaardiging is groot, het onbegrip groter.