Eén op de tien Nederlanders gelooft dat er rond corona vieze spelletjes worden gespeeld

Is geloven in samenzweringen een asymptomatisch bijverschijnsel van het coronavirus? Ze zijn duidelijk hoorbaar in de samenleving: mensen die denken dat er opzet in het spel is, dat het virus onderdeel is van een complot tegen de mensheid.

Maar hoe groot is deze groep, en welke Nederlanders geloven dat achter het virus een duister geheim zit? Onderzoeksbureau Kieskompas zocht het uit. Uit de bijna 8000 ingevulde vragenlijsten die het ontving, blijkt dat ongeveer 10 procent van de Nederlanders gelooft dat er rond corona vieze spelletjes worden gespeeld. Vooral de aanhang van rechtse partijen denkt in complotten.

Een voorbeeld van een sterk staaltje complotdenken is de gedachte dat met het toekomstige vaccin een chip wordt geïnjecteerd om mensen permanent te blijven volgen. 22 procent van de mensen die in 2017 PVV stemde, vindt deze hypothese geloofwaardig of heel geloofwaardig. De SGP-stemmers scoren iets lager; 20 procent vindt de stelling (heel) geloofwaardig. Bij stemmers op Forum voor Democratie en SP (respectievelijk 9 en 6 procent) leven deze gedachten ook. Bij de andere partijen is er nauwelijks steun voor samenzweringstheorieën over chips.

Farmaceuten

Een ander veelgehoorde hypothese is dat farmaceutische bedrijven ziektes als Covid-19 onder de bevolking verspreidt zodat zij later vaccins kunnen verkopen. Bij PVV gelooft 26 procent in deze hypothese, bij de SP 13 procent, 50 Plus 10 procent en bij Forum 17 procent.

“Extremisten op links en rechts geloven meer in samenzweringen”, zegt politicoloog en initiatiefnemer van onderzoeksbureau Kieskompas André Krouwel. “Bij extreem-rechts meer dan bij -links. Extreem-rechtse mensen wantrouwen alle overheden, terwijl links gelooft in een zekere maakbaarheid van de samenleving. Links vertrouwt de wetenschap ook iets meer.”

“Aanhangers van complottheorieën vind je het minst bij PvdA, VVD, D66, GroenLinks, ChristenUnie en CDA. Dat zijn de systeemgelovigen. Het meest wantrouwen tegen het systeem is te vinden bij aanhangers van 50 plus, PVV, Forum voor Democratie en de Partij voor de Dieren.”

Niet-gelovigen in ruime meerderheid

Over het geheel genomen blijkt uit het onderzoek van Kieskompas dat een ruime meerderheid van de Nederlanders niet in complotten gelooft. Toch is de grofweg 10 procent die dat wel doet een factor om rekening mee te houden, stelt Krouwel.

“Het is niet erg als 40 procent denkt dat de moord op de Amerikaanse president Kennedy een complot was. Maar bij een pandemie is dat anders. Dan is 10 procent een substantiële groep die de volksgezondheid kan ondermijnen. Bij vaccinatie bijvoorbeeld moet een hoog percentage van de bevolking zich laten inenten, anders krijg je geen groepsbescherming. En bij Covid-19 zie je dat als te veel mensen zich niet aan de regels houden het aantal besmettingen oploopt. Dat zie je bijvoorbeeld in de Verenigde Staten, waar nota bene vanuit de autoriteiten is gezegd dat het virus een linkse samenzwering is. ”

Moord

Een zeer kwalijke kant van denken in complotten kwam vorige maand bovendrijven tijdens een interview van rapper Lange Frans met graancirkelpriesteres Janet Ossebaard. Daarin werd gesproken over uit de weg ruimen van premier Rutte. Iets dat beiden niet zelf zouden doen, maar ook niet zouden afkeuren. “Ik heb dat gesprek gezien”, zegt onderzoeker en sociaal psycholoog aan de Vrije Universiteit Jan Willem van Prooijen. “Complotdenkers voelen zich vaak een soort verzetsstrijders die vechten tegen macht en de elite. Die moeten koste wat kost gestopt worden. Daar zit een risico in. Al wil ik wel benadrukken dat het echt een heel kleine minderheid is die eventueel bereid is om tot geweld over te gaan.”

Bij gelovigen in complotten zijn de denkbeelden niet altijd zo zwart wit als het lijkt. Dat is terug te zien in de deelnemers aan het onderzoek die neutraal invulden op de stellingen. “Er zijn veel mensen die openstaan voor zowel de complottheorie als voor het officiële verhaal”, zegt Van Prooijen. “Zij zijn voor overheden dus wel te bereiken. Door transparant te zijn bijvoorbeeld. Zet ze in elk geval niet weg als gekkies.”

Correctie 15-8: In een eerdere versie van dit artikel stond dat 29 procent van de SGP-stemmers de gedachte dat met het toekomstige vaccin een chip wordt geïnjecteerd om mensen permanent te blijven volgen, waarschijnlijk achtte. Dat is onjuist, het artikel vermeldt nu het correcte percentage van 20 procent.

Lees ook:

Betogers Viruswaanzin kloppen aan de deur bij de media

Actiegroep Viruswaanzin protesteert bij redacties in Amsterdam en Hilversum. De actievoerders vinden dat de media niet kritisch genoeg zijn over de coronamaatregelen.