Een kroongetuige is moeilijk te beveiligen. Toch wil de minister ze vaker inzetten

Een kroongetuige loopt altijd een zeker beroepsrisico. Collega’s uit het criminele circuit hebben zelden respect voor iemand die een boekje opendoet tegenover de politie of de rechter, vaak ook nog eens in ruil voor strafvermindering. Niet voor niets krijgt zo’n getuige vaak beveiliging, een nieuwe identiteit of een afgezonderde plaats in de gevangenis.

Maar nooit eerder liep het zo uit de hand als in het Marengo-proces, bleek woensdag nogmaals uit een rapport van de Onderzoeksraad voor Veiligheid (OVV). Niet kroongetuige Nabil B. zelf, maar zijn broer, advocaat en vertrouwenspersoon werden geliquideerd. Die moorden konden plaatsvinden doordat justitie en politie onvoldoende informatie uitwisselden, concludeert de OVV.

Is het middel erger dan de kwaal?

Dat roept de vraag op: is het nog wel verantwoord om een kroongetuige in te zetten als je hem en zijn naasten niet goed kunt beschermen? Daar kun je inderdaad vraagtekens bij zetten, zegt advocaat Sander Janssen, die op de bescherming van kroongetuigen promoveerde. Als er door de inzet van een kroongetuige onschuldige slachtoffers vallen, is het middel misschien wel erger dan de kwaal.

“Daarom zou ik in deze tak van de criminaliteit nog terughoudender zijn met kroongetuigen”, zegt Janssen, die eerder zelf liquidatieverdachten bijstond. “Daarmee bedoel ik: in de strijd tegen de georganiseerde onderwereld die zo hoog in het geweldsspectrum opereert. Dat is een bittere pil, want het voelt alsof je het geweld uit het criminele milieu beloont. Maar als dat een groot risico op onschuldige slachtoffers met zich meebrengt, dan heb je weinig keus.”

OM moet kroongetuigen strenger selecteren

Wat hem betreft wordt het Openbaar Ministerie nog veel selectiever in wie in aanmerking komt als kroongetuige. Daarbij speelt ook het sociale netwerk van zo’n potentiële getuige een rol. Heeft iemand kinderen, of vrienden die persoonsbeveiliging weigeren? Dan is het risico wellicht te groot. “Ik zou hier uitermate voorzichtig mee zijn.”

Andere juristen zijn minder stellig, maar erkennen wel dat er sinds het Marengo-proces iets fundamenteel is veranderd. Voorheen ging de discussie voornamelijk over de betrouwbaarheid van een kroongetuige, of over de wenselijkheid van strafvermindering in ruil voor belastende verklaringen. “Daar is nu het hele veiligheidsvraagstuk bijgekomen”, zegt Jan Crijns, hoogleraar Straf- en Strafprocesrecht aan de Universiteit Leiden.

Wat hem betreft kan het Openbaar Ministerie nog altijd kroongetuigen blijven gebruiken, maar geeft het OVV-rapport wel aanleiding om dat “met extra behoedzaamheid” te doen. “Ik denk en hoop dat het heftige geweld in het Marengo-proces uitzonderlijk is. Maar een zekere mate van dreiging is inherent aan het werken met kroongetuigen.” Dat is volgens Crijns mede de reden waarom het OM maar sporadisch van zo’n getuige gebruik maakt: hij vermoedt dat er sinds de invoering van de regeling in 2006 niet meer dan vijftien kroongetuigen zijn ingezet.

Minister Yesilgöz-Zegerius wil juist meer kroongetuigen werven

Daar komt mogelijk verandering in. Minister Dilan Yesilgöz-Zegerius (justitie en veiligheid) wil de huidige kroongetuigenregeling uitbreiden, zodat meer potentiële getuigen zich melden bij de politie, zei ze in november. De regeling is nu namelijk niet aantrekkelijk voor de relatief kleine vissen, zoals de witwassende notaris of de havenarbeider die af en toe een oogje dichtknijpt. Daardoor loopt de politie belangrijke opsporingsinformatie mis.

Is een uitbreiding van die regeling verstandig, nu blijkt dat de beveiliging aan alle kanten faalt? Niet op de manier waarop de minister het nu voor ogen heeft, zegt de OVV in zijn rapport. Ook de kleinste schakel kan zich immers de toorn van een gewelddadige bende op de hals halen, en dus moet ook de beveiliging van deze mensen en hun omgeving goed zijn geregeld. Het is nog niet duidelijk of de minister haar wetsvoorstel aanpast na deze kritiek. Crijns: “Het kan, maar alleen als het hand in hand gaat met betere bescherming.”

‘Uiteindelijk is dit een maatschappelijk vraagstuk’

Daar wringt de schoen. Getuigenbescherming is een dure en tijdrovende aangelegenheid, en legt nu al zware druk op de politieorganisatie. “Uiteindelijk is dit een maatschappelijk vraagstuk”, zegt universitair docent Rolf Hoving, die een boek schreef over de kroongetuige in het liquidatieproces Passage. “Vinden we de criminaliteitsbestrijding opwegen tegen de grote financiële kosten en de kans op onschuldige slachtoffers? Of is een ander opsporingsmiddel misschien geschikter?”

Lees ook:

Dreigementen tegen Peter R. de Vries en Derk Wiersum bereikten hun beveiligers niet

Doordat justitie en beveiligingsdiensten niet met elkaar praatten, kwamen de levens van Peter R. de Vries, Derk Wiersum en Redouan B. in gevaar. Dat concludeert de Onderzoeksraad voor Veiligheid (OVV) in een woensdag verschenen rapport over deze moordaanslagen.