Historische fictie
Een bijsluiter bij de film De Oost? De rechter vindt het niet nodig
De film De Oost mag vertoond worden zonder waarschuwing vooraf dat het gaat om een fictief verhaal.
De Amsterdamse rechtbank wil geen voorwaarden opleggen voor vertoning van de jongste film van regisseur Jim Taihuttu, over het Nederlandse militaire ingrijpen in Indonesië. De Oost, die vanaf woensdag te zien is op Amazon Prime, verbeeldt de beruchte zuiveringsacties van kapitein Westerling. Aan diens levensverhaal zijn fictieve elementen toegevoegd.
Organisaties van Indische Nederlanders en Molukkers uitten maanden geleden al hun woede. In de trailer van de film herkenden ze in de donkere overhemden, het snorretje op de lip van kapitein Westerling en gotische belettering verwijzingen naar de Duitse SS.
Mikpunt van moordpartijen
De Federatie Indische Nederlanders (Fin) eiste vorige week in kort geding dat de film zou beginnen met een waarschuwende tekst dat het ging om een ‘fictieve verbeelding’ van het Nederlandse ingrijpen, en dat die een reactie was op de Bersiap – de chaotische, gewelddadige periode in Indonesië pal na de Tweede Wereldoorlog. Toen waren Nederlanders, burgers van gemengde komaf en andere minderheden mikpunt van moordpartijen.
De rechter heeft die eis dinsdag afgewezen, omdat een opgelegde disclaimer ‘een beperking van de vrijheid van meningsuiting’ zou inhouden, alsmede ‘een vorm van preventieve censuur’. In de aftiteling van de film staat al dat ‘deze film is geïnspireerd op echte gebeurtenissen. Bepaalde gebeurtenissen, karakters en dialogen zijn gedramatiseerd’. Dat is voldoende, vindt de rechter.
Rust en orde
“Maar als dat in beeld verschijnt, is iedereen allang de zaal uit”, denkt woordvoerder Micha’el Lentze van de Fin. Zijn organisatie vindt dat de film een vals beeld schept. “Nederland greep in om rust en orde te brengen omdat duizenden Nederlanders werden afgeslacht”, zegt Lentze. “Dat gebeurde op grondgebied waar Nederland formeel zeggenschap over had. Nederland kon niet zeggen: we trekken onze handen ervan af, want er is een vrijheidsstrijd gaande.”
Die voorstelling van zaken gaat te kort door de bocht, vindt Fridus Steijlen, hoogleraar Molukse geschiedenis aan de Vrije Universiteit. “Soekarno had de onafhankelijkheid afgekondigd, en dat accepteerde Nederland niet. Dat was wat er aan de hand was: Nederland greep in om de koloniale verhoudingen te herstellen", zegt Steijlen, die de makers van de film en het programma daaromheen geadviseerd heeft. “Zulke complexe materie maak je niet duidelijk door in een disclaimer het ingrijpen zo simpel te koppelen aan de Bersiap.”
Bamboestokken
In De Oost komen overigens ook gruwelen van die periode voorbij, zoals een opgespietst hoofd van een dorpsoudste die met Nederlanders heeft gepraat. Uitgebreider komt dat geweld aan de orde op de educatieve site dewereldvandeoost.nl, waarop de productiemaatschappij New Amsterdam Film Company de film van achtergronden voorziet. Daar staat beschreven hoe Indonesische milities duizenden burgers van Nederlandse komaf of behorend tot minderheden vermoordden, “met messen en scherpe bamboestokken, zogenoemde bambu runcing. Er wordt onthoofd en getjintjangd: het in stukken hakken van slachtoffers”.
Bezoekers van de site, die woensdag online gaat, kunnen zich verdiepen in de geschiedenis van Indonesië door te klikken op filmpersonages: de Nederlandse militair, de Molukse Knil-soldaat, de Indonesische vrouw die op een plantage opgroeit. In totaal vijf personages ‘vertellen’ ieder over hun motieven en verleden. “Belangrijk is dat je kunt vergelijken: hoe hebben verschillende personen dezelfde periode beleefd?”, zegt Ariadne Asimakopoulos, producer en eindverantwoordelijke van het project rond De Oost.
Het project biedt ook een lespakket dat scholen kunnen downloaden van de site, waarover criticasters zich al ongezien boos maken. De makers plannen daarnaast bijeenkomsten in onder andere het Moluks Historisch Museum en het EYE Filmmuseum, zodra de coronamaatregelen dat toestaan.
Lees ook:
Veteranen woedend over nazi-link in film De Oost
Veteranenorganisaties lopen te hoop tegen de film ‘De Oost’ over de strijd in Nederlands-Indië, en daaraan verbonden lesmateriaal.
