Directeuren FNV, Greenpeace en Oxfam gaan naar blokkade A12: ‘Demonstratierecht onder druk’

De directeuren van Milieudefensie, FNV en zeven andere maatschappelijke organisaties zijn bezorgd over het demonstratierecht. Ze hebben aangekondigd zaterdag aanwezig te zijn bij de blokkade van de A12 bij Den Haag, uit solidariteit met organisator Extinction Rebellion (XR).

Directe aanleiding voor de steun is een reeks aanhoudingen. Nadat vorige week al iemand van XR werd gearresteerd, pakte de politie gisteren zes klimaatactivisten op. Het Openbaar Ministerie verdenkt hen van opruiing.

De mannen en vrouwen, die na verhoor zijn vrijgelaten – maar wel een gebiedsverbod kregen voor de omgeving rond de snelweg –, riepen anderen via sociale media op deel te nemen aan de actie. Justitie bestempelt de wegblokkade als ‘gevaarlijk en ontwrichtend’, een strafbaar feit. Maar volgens de negen organisaties worden de klimaatactivisten ten onrechte gecriminaliseerd.

Recht op protest is essentieel voor een democratie

“Het effect dreigt dat mensen niet meer durven deelnemen aan dit soort demonstraties”, zegt directeur Michiel Servaes van Oxfam Novib. “Met onze aanwezigheid willen we duidelijk maken dat het recht op protest essentieel is voor een gezonde democratie.” Zelf gaan de directeuren morgen niet zitten op het symbolisch gewichtige stuk snelweg, tussen het ministerie van klimaat en de tijdelijke Tweede Kamer. “We willen de actie van XR niet kapen.”

Ook politici roerden zich gisteren. Zo hebben Kamerleden van GroenLinks kritische vragen verstuurd aan de ministers van justitie en binnenlandse zaken, en sluit ook de Partij van de Dieren zich aan bij de directeuren: het recht om te demonstreren staat onder druk in Nederland.

Quatsch, noemt Ira Helsloot die stellingname. Het blokkeren van een snelweg valt volgens hem niet onder het demonstratierecht. De hoogleraar Besturen van Veiligheid aan de Nijmeegse Radboud Universiteit ziet de oproep van de klimaatactivisten als een aansporing om schade te berokkenen en excessieve hinder voor het verkeer te berokkenen.

Demonstranten horen zich te melden bij de gemeente

Ook de Haagse burgemeester Jan van Zanen stelt dat de actie van XR geen demonstratie is, enkel een blokkade van de snelweg. Iedereen mag altijd en overal demonstreren, zegt zijn woordvoerder, zoals dat ook staat in artikel 9 van de grondwet. Maar demonstranten horen zich wel vooraf aan te melden bij de gemeente. XR heeft dat nagelaten. De gemeente zegt herhaaldelijk contact te hebben gezocht met de klimaatactivisten, tevergeefs, om te kijken of de partijen samen tot afspraken konden komen.

Met die stilte heeft XR zich in de vingers gesneden, denkt Jon Schilder. Hij promoveerde in 1989 met een proefschrift over het demonstratierecht en is nu hoogleraar Staats- en bestuursrecht aan de Amsterdamse Vrije Universiteit. “Als je dat nalaat en wel oproept om een verkeersader te blokkeren, is het lastig je vervolgens te beroepen op het demonstratierecht.”

Dat recht speelt doorgaans wel een rol bij wegblokkades. “In principe valt een blokkade nog steeds onder de reikwijdte van het grondwettelijke recht tot betoging. Dat neemt niet weg dat de burgemeester het verkeersbelang zwaarder mag laten wegen. Hij mag een actie op een plek verbieden, voorstellen het protest te verhuizen naar een andere locatie. Daarom is overleg ook zo belangrijk. Het moet wel van twee kanten komen.”

Toch keek Schilder op van de aanhoudingen. Hij kan zich niet heugen dat Nederlandse activisten ooit eerder op deze wijze van hun vrijheid werden beroofd. “Het optreden is bovendien disproportioneel. Wil de politie een strafproces starten vanwege opruiing, dan kan dat na de demonstratie ook nog. Waarom die haast? Er is geen enkele reden hen mee te nemen naar het bureau.

“Ingewikkelder is de vraag of er daadwerkelijk sprake is van opruiing. Dat is uiteindelijk ter beoordeling van de strafrechtrechter, en zal afhangen van de precieze bewoordingen en intentie van de klimaatactivisten.”

Lees ook:
Studenten willen Shell van de campus af

Studenten willen dat universiteiten de banden met olie- en gasmaatschappij Shell verbreken vanwege het klimaat.